Payerne parel van Romaans Zwitserland
31
J ThBalk
'Laat de sfeer van het gebouw op u inwerken', zegt oud-curator J. L.
Kaener. 'Ik laat u nu even alleen'. Vóór ons het schip van de 11 de-eeuw-
se abdijkerk van Payerne, een kleine stad in Frans Zwitserland gelegen
tussen het Meer van Neuchatel en de stad Fribourg. Payerne mag zich
beroemen op het bezit van de grootste romaanse kerk in de Helvetische
republiek. Een kerk, die een zuivere weerspiegeling is van de bouw
kunst van de monniken van Cluny, waarvan in het nabuurland Vézelay
en Tournus typische voorbeelden zijn. Onze medewerker J. TH. Balk
was op vakantie in Frans Zwitserland.
Vóór ons rijzen de rechte lijnen om
hoog, verbonden met de bogen als
van een hemelkoepel, een vorstelij
ke eenvoud zoals die werd nage
streefd in de Cluniacenzer stijl en die
hier na een restauratie van vele de
cennia op indrukwekkende wijze is
teruggekeerd. Het optisch diepte-ef
fect van schip en zijbeuken is ver
sterkt doordat de kerk van het Wes-
terwerk tot het koor breder wordt,
anders gezegd de noordelijke muur
en de zuidelijke muur lopen niet pa
rallel maar zijn gerend gebouwd.
Veel grijze, zachte tinten van de
steen in bruin of geel dwingen tot
verinnerlijking van de beschouwer.
De afsluiting van het schip aan de
westkant wordt verlevendigd door
een wigvormige uitstulping. Daar
achter ligt in het Westerwerk, de
narthex, een diepe nis - een zeldza
me variatie in de romaanse kerken
bouw, die men ook nog aantreft in de
kerk van Romainmötier ten zuiden
van het meer van Neuchatel en in
twee Franse kerken.
Villa Paternica
Na voltooiing van de kerk, waaraan
van omstreeks 1000 tot 1085 is ge
werkt volgden slechts weinig aanvul
lingen van gotische aard, namelijk in
kapellen aan weerszijden van het
koor. Zeer duidelijk is het eigenlijke
karakter van de kerk ook aan de
kant van het marktplein, waar de
oude grijze muren van koor en absis
oprijzen.
De abbatiale, zoals het gebouw
wordt aangeduid, ligt in een omge
ving zonder storende hedendaagse
bebouwing. Het silhouet van Payer
ne is al eeuwen ongewijzigd, het
heeft nog altijd alle charme van een
vredig plattelandsstedeke gelegen in
de agrarische omgeving van de val
lei van de Broye. Twaalf kilometer
noordelijker ligt Avenches, eens als
Aventicum de hoofdstad van Ro
meins Helvetië.
Het schip van de Abdijkerk van Payerne.
En het moet een vooraanstaand be
woner van Aventicum zijn geweest
die op de plaats van de hedendaag
se abbatiale een villa liet bouwen, de
villa Paternica, 3de of 4de eeuw na
Christus. Aan die villa dankt Payerne
de naam.
La Reine Berthe
Van 1952 tot 1963 zijn opgravingen
in de abdijkerk gedaan, die een dui
delijk licht werpen op de ontstaans
geschiedenis. Men vond inderdaad
de resten van de Romeinse villa. Op
die plaats is in de 10de eeuw een
kerk gebouwd door de benedictijners
van Cluny. De afmetingen bleken
vrijwel overeen te komen met de
eerste kerk, die in Cluny zelf werd
gebouwd. Men weet het, van de
