30
den wordt, zodat in ieder geval de
beeldbepalende functie voor de om
geving gehandhaafd blijft.
Maar later blijkt dat hergebruik in
de ogen van Merkelbach toch vaak
niet meer dan surrogaat is. De ka
tholieke liturgie verleent het gebouw
een toegevoegde waarde. 'Ja, ik ben
nog steeds katholiek. Praktizerend
maar zeker ook kritisch. Mijn kerk is
de Sint-Nicolaaskerk. Gelukkig is dit
gebouw nog steeds als kerk in ge
bruik. Nog altijd kan hij kwaad wor
den op de wijze waarop drie kerken
rond zijn woonhuis verkwanseld wer-
baasd hoezeer ik erbij betrokken
raakte. Bijna twee maanden legde ik
dagelijks het proces vast. Ik zat er
soms al om zes uur 's ochtends van
wege het juiste licht, kwam 's avonds
weer terug, nieuwsgierig naar welk
stuk nu weer naar beneden was ge
haald.'
Toen er nog slechts een muur
overeind stond, zat meneer
Merkelbach nog steeds te tekenen.
De pastoor die langs fietste raakte
bijna geïrriteerd toen hij hem daar
weer zag zitten: 'Hou nu toch eens
op, Merkelbach'.
'YYT
Tekening nieuwbouw-ontwerp voor Muiderkerk in combinatie met nieuwbouw Tropenmuseum.
den. Eerst zag hij de Vondeistraat-
kerk( 1873, P. J. H. Cuypers) tot kan
toorruimtes verbouwd worden en
niet veel later werden de Vincentius
(1901C. Dessing) en De Liefde
(1885, P. J. H. Cuypers) afgebroken:
'Nu die twee gesloopt zijn besef je
dat de Vondelkerk, de kleinste van
de drie, natuurlijk als kerk gehand
haafd had kunnen en moeten blij
ven'.
'Hou nou toch eens op'
Na de Vincentiuskerk, waarover
Heemschut al eerder berichtte, legde
Merkelbach afgelopen zomer ook de
afbraak van De Liefde (eigenlijk:
kerk van Nicolaas en Barbara) aan
de Amsterdamse Bilderdijkstraat/Da
Costa kade nauwgezet vast. 'Bij de
sloop van De Liefde was ikzelf ver-
Maar Merkelbach tekende door, tot
de totale kaalslag toe. Als om zijn
betrokkenheid te tonen merkt hij op:
'De sleutel van de kerk zit nog aan
m'n bos'.
Een kerk, waarvan Merkelbach de
verwoesting door brand vastlegde is
de Muiderkerk in Amsterdam.
Gelukkig kan de toren van deze kerk
blijven staan. De kerk zelf wordt
waarschijnlijk afgebroken. In de
plaats ervan komt een nieuw kerke
lijk centrum, gecombineerd met
nieuwbouw voor het Tropenmuseum.
'Als ik klaar ben valt er iets van me
af, ben ik leeg. Ben ik blij dat het af
is. Een vreemd gevoel ook: gedepri
meerd door de sloop en voldaan dat
ik het stap voor stap heb kunnen
vastleggen'.
'Een vormgegeven rouwproces',
zo typeerde dr. P. C. J. van Dael bij
de opening van een tentoonstelling
ooit Merkelbachs werk. 'Vormgeven'
- uiteraard - want Merkelbach is
tenslotte kunstenaar. En hoewel het
hem daar in eerste instantie niet om
te doen is, blijkt de sloop onvermij
delijk zijn eigen schoonheid op te
roepen: het fraaie strijklicht dat op
eens het koor binnenvalt na de sloop
van de zijbeuk, de plotselinge door
kijk op de Westertoren, het contrast
tussen het kwetsbare Mariabeeld en
de machtige hijskraan. Merkelbach
ziet het en legt het vast, gedetail
leerd en impressionistisch.
Het is zijn - bescheiden, zo meent
hijzelf - bijdrage aan het behoud van
het neo-gotische erfgoed. Van verde
re inmenging ziet hij bewust af: 'Ik zit
in geen enkele commissie, dan moet
je maar diplomatiek zijn en dat wil ik
niet, ik wil vrij zijn. Al mijn woede
stop ik in mijn tekeningen.'
Merkelbach heeft weliswaar van en
kele gebouwen schilderijen hangen,
ook kan hij wat aquarellen laten zien,
maar het merendeel van zijn werk
bestaat uit pen- of contétekeningen.
'Jij maakt nu met een pen notities
van wat ik zeg. Zo doe ik het ook. Ik
maak notities van wat ik zie. Ik wil zo
direkt mogelijk werken. Daarom ge
bruik ik een pen. Omdat ik toch meer
wil vastleggen dan een impressie,
kom ik een dag later nog een keer
terug. Dan versterk ik de accenten,
waardoor het gebouw vrij in zijn om
geving komt te staan.'
Na een groot aantal tekeningen van
de kerk laat Merkelbach tenslotte
wat foto's zien, van hem gemaakt
terwijl hij op z'n krukje aan het werk
is. Het zijn ontluisterende plaatjes in
typisch Amsterdamse decors: een
natte stoep, dubbelgeparkeerde
auto's, op de achtergrond schittert
de lichtbak van een snackbar. Lege
beelden zonder een herkennings
punt. Door de tekenende figuur van
Merkelbach vermoed je de kerk in de
onmiddellijke nabijheid, maar je ziet
haar niet. Juist het besef van haar
bestaan maakt de kerk op de foto's
zo nadrukkelijk afwezig. Ongewilde
symboliek van een amateurfoto
graaf. Even dominant zal de kerk en
kele weken later ook in het straat
beeld ontbreken.
Een expositie van het werk van Mer
kelbach is in voorbereiding. Deze
vindt in het voorjaar plaats plaats in
het museum voor Religieuze Kunst,
Vorsteburg 1, Uden (NB)
