Architectuur en postzegels
Annemarie ten Cate
25
Wat is er vergankelijker dan de postzegel?
Kopen, likken, plakken, brievenbus, stempelen, brievenbus, prullenbak;
dat is de simpele, meest gangbare weg van de postzegel. Toch kleeft er
meer aan een postzegel dan men zo op 't eerste gezicht zou denken. In
de 'Speciale Catalogus van postzegels' kan men zien welk een ontwik
keling de Nederlandse zegel in bijna anderhalve eeuw heeft doorge
maakt.
Van een saaie, muntachtige voorstel
ling in 1852 tot een minikunstwerk,
met voorstellingen uit ons dagelijks
levne of juist uit vervlogen tijden. De
postzegel intrigeert jong en oud.
Heeft U niet ooit postzegels ge-
spaard?Het is de jurist Jean
Frangois van Royen (1878-1942) ge
weest die zich als eerste heeft inge
zet voor kunst en vormgeving bij de
PTT, bij welk bedrijf hij sedert 1904
in dienst was. Met een voorliefde
voor typografie bekwaamde hij zich
in de boekdrukkunst. In 1912 gaf hij
af op het drukwerk van de PTT met
de woorden:het Rijksdrukwerk is
leelijk, leelijk, leelijk, d.i. driewerf
leelijk, in lettervorm, in zetwerk en in
papier...'
In 1913 werd hij betrokken bij het
ontwerp van de Jubileumzegels die
de Nederlandse onafhankelijkheid
moesten gedenken. Hij verzocht de
architect K. P. C. de Bazel een ont
werp te maken. Na wat strubbelin
gen van de kant van de directie en
de verantwoordelijke minister werd
uiteindelijk voor het ontwerp van De
ingangspartij van het gebouw de
deur te vervangen door de postze
gel. Het feit dat Van Royen de voor
keur gaf aan een man als De Bazel
voor het ontwerp, betekende een
ommezwaai in het traditionele post
bedrijf. Van Royen bekwaamde zich
verder in de typografie en de grafi
sche kunst; hij kocht zelfs privé een
Pisarro Pers, waaromheen hij regel
matig kunstenaars verzamelde.
In 1920 werd Van Royen be
noemd tot Algemeen Secretaris van
het Hoofdbestuur. Hij wist een aan
tal bekende kunstenaars aan het
werk te zetten. Niet alleen de Bazel,
maar ook De Klerk, De Roos, Van
Konijnenburg, Van de Vecht, Lion
Cachet, Toorop, Sluyters, Piet Zwart
en vele anderen werden uitgenodigd
postzegelontwerpen te maken.
PTT-stijl?
Van Royens vooruitstrevende en es
thetische invloed gold niet alleen het
postzegelbedrijf. Maar hij bemoeide
zich ook met de ontwerpen van brie
venbussen, bestelwagens, inrichting,
yO +3° i Nederland
Nederland
»o»>9osmofi
arutooaa wiwt6bsw(jk uerneiuaa
De zomerzegels van 1985 hadden als thema: kerkgebouwen. Van links naar rechts de Sint-Maartenskerk te Zaltbom-
mel, de Synagoge van Winterswijk, de Doodsgezinde kerk te Bolsward en de Sint Janskatherdaal in Den Bosch. De te
keningen zijn van Kees Kelfkens.
Bazel gekozen. De zegels, met de
beeltenissen van Koning Willem I, II
en III en Koningin Wilhelmina, zijn
een duidelijk teken van de tijd; de or
namenten zijn vergelijkbaar met die
welke De Bazel gebruikte bij zijn
bankgebouw (ABN) in Amsterdam.
Tijdens het diaprogramma in het
PTT Museum1 wordt deze overeen
komst op een aardige manier ver
beeld door bij een opname van de
stempels, lampen en dienstgebou
wen. Alles moest het wezen van de
nieuwe tijd weerspiegelen en ge
schiedde vaak in de stijl van de Am
sterdamse School of de Nieuwe Za
kelijkheid. Was er toen al sprake van
een PTT huisstijl? Na zijn benoe
ming bleef Van Royen invloedrijk, al
hoewel hij steeds meer in beslag
werd genomen door bestuurlijke be
slommeringen. In 1941 werd hij op
gepakt door de Duitsers; hij werd er
(onterecht) van beschuldigd mede
verantwoordelijk te zijn voor een pro
testdocument tegen de instelling van
de Kultuurkamer. Van Royen over
leed in 1942 in het concentratiekamp
Amersfoort. In 1945 werd de Dienst
voor de Esthetische Vormgeving
(DEV) opgericht om het werk van
Van Royen voort te zetten. '(Sedert
1989 heet de dienst officieel PTT
Nederland Kunst Vormgeving). De
DEV wil een evenwicht bereiken tus
sen de wereld van een groot, am
bachtelijk, dienstverlenend en tech-
1 nederland60c
nederlandSOc
In 1986 werd ter gelegenheid van het 75-jarig
bestaan van Heemschut een postzegel uitgege
ven, die een gravure toont van het Duitse Huis
uit de 14de eeuw, voor het herstel en herge
bruik waarvan Heemschut zich inspant. In dit
jaar werd ook de restauratie van de Utrechtse
Dom geëeerd. Beide tekeningen zijn van Baer
Cornet.
nisch geavanceerd bedrijf en de we
reld van de grillige en a-functionele
beeldende kunst en de ongrijpbare,
vaak trendgevoelige vormgeving', al
dus Paul Hefting, stafmedewerker
DEV in Kunstschrift. Dit leidt bij toe
passing in architectuur, industriële
en grafische vormgeving wel eens
tot controverses. De Dienst staat
een moderne, geavanceerde kunst
voor en wat de zegels betreft wil
men dat deze een eigentijds karakter
dragen, daarom worden veel jonge
kunstenaars aangetrokken.
Visitekaartje
Postzegels zijn onder te verdelen in
twee categorieën: De permanente
zegels, de Koninginne- en cijferze-
gels en de bijzondere zegels als zo
mer-, kinder-, Europazegels. De jaar
lijkse uitgifte van bijzondere zegels
geschiedt meestal in samenwerking
met comités. Juist omdat ze een ex
tra bijslag hebben moeten ze een
breed publiek aanspreken. Postze
gels kunnen beschouwd worden als
het 'visitekaartje' van de PTT, men
streeft naar diversiteit en kwaliteit.
Op het formaat van 2 x 3 cm is de
ontwerper dan ook redelijk vrij.
Per jaar komen er ca. 200 aanvra
gen binnen voor bijzondere zegels,
