Raad van State: Waterlandshuis
niet terug naar vóór 1908
Restauratie-financiering nu ook
in Gouda mogelijk
18
De Raad van State heeft de eige
naar van het monumentale pand het
Waterlandshuis in Monnikendam
toestemming geweigerd de voorge
vel van het pand terug te brengen
naar de toestand van voor 1908. Met
deze uitspraak wordt de zienswijze
bevestigd dat ook zogenaamd 'lelij
ke' restauraties die een pand ingrij
pend veranderd hebben ten opzichte
van de oorspronkelijke staat waarin
het verkeerde, toch de moeite van
het bewaren waard zijn.
Het pand waarom het handelt, be
staat uit twee buurhuizen waarvan
voor 1908 het ene een zeventiende-
eeuwse en het andere een negen-
tiende-eeuwse gevel had. In 1908
werden de beide gevels in één ge
meenschappelijk ontwerp in grote
mate aan elkaar gelijk gemaakt,
waarbij het geheel een (pseudo) ze-
ventiende-eeuws aanzien kreeg.
Een dergelijke wijze van restaure
ren was toen niet ongebruikelijk; er
zijn evenwel weinig voorbeelden
meer van. Na 1908 raakte deze wij
ze van restaureren snel uit de mode.
In 1910 hield de oprichter van de
Bond Heemschut architect A. W.
Weissman voor de Nederlandsch
Oudheidkundige Bond (nu de Ko
ninklijke Nederlandse Oudheidkundi
ge Bond) een geruchtmakende rede
die een nieuw tijdperk inluidde.
Het Waterlandshuis in de bestaande situatie,
(foto Rijksdienst voor de Monumentenzorg)
Weissman deed in deze rede een
felle aanval op de historiserende ma
nier van restaureren zoals toegepast
in het Waterlandshuis en zoals ge-
praktizeerd door onder andere dr.
P. H. J. Cuypers: 'Is het mogelijk, in
den geest van een anderen tijd te
werken, en den geest van eigen tijd
zóó te verloochenen, dat een kun
stenaar der 20e eeuw een gebouw
kan maken, dat voor een 15e eeuw-
sche schepping, bijvoorbeeld, kan
De gemeente Gouda is op 10 de
cember 1990 een Restauratie-finan
cieringsovereenkomst aangegaan
met de Stichting Nationaal Restaura
tiefonds. De overeenkomst is onder
tekend door de heer A. Melaard,
wethouder van de gemeente, en
door prof. dr. F. H. M. Grapperhaus,
vice-voorzitter van de stichting.
Gouda is hiermee de laatste van een
viertal gemeenten waarmee het Res
tauratiefonds in 1990 een overeen
komst sloot om de financiering van
restauraties eenvoudiger en aantrek
kelijker te maken.
De Restauratie-financiering heeft als
doel het herstel en behoud van mo
numenten te bevorderen. Tot voor
kort kwam het geregeld voor dat
moest worden afgezien van een res
tauratie. De eigenaar moest bij diver
se instanties aankloppen om subsi-
die(s) te verkrijgen. Bovendien was
het rondkrijgen van de financiering
van het eigen aandeel in de kosten
vaak een groot probleem.
Met de ondertekening van deze
overeenkomst vervallen deze proble
men. Monumenteigenaars hoeven
nog maar één instantie aan te spre
ken: de gemeente. Deze maakt in
samenwerking met het Restauratie
doorgaan? Onze restauratoren aar
zelen niet, deze vraag volmondig
met ja te beantwoorden. Maar kan
een mensch uit de 20ste eeuw zich
in den toestand van iemand, die in
de 15e eeuw leefde verplaatst den
ken? Het onderscheid tusschen
die beide menschen is even groot
als wat tusschen de beide tijdperken
bestaat. Wij leven zoo snel. Wie kan
zich nog twintig of vijf en twintig jaar
terug verplaatsen? Het eerste ver-
eischte voor een kunstenaar is, iets
te zeggen te hebben, dus niet, een
papegaai gelijk, een ander na te pra
ten'.
Weissmans rede over de restaura
tor als scheppend kunstenaar leidde
in 1917 tot de 'Grondbeginselen en
Voorschriften voor het behoud, de
herstelling en de uitbreiding van
oude bouwwerken', opgesteld en uit
gegeven door de Nederlandsche
Oudheidkundige Bond. Een radicaal
gesteld voorwoord van de kunsthis
toricus Jan Kalf dat grote indruk
maakte, zorgde voor het definitieve
einde van restauraties zoals die van
het Waterlandshuis.
Daarmee is dit pand geworden tot
een reliek van een verdwenen opvat
ting, en is zij in zichzelf een monu
ment van de geschiedenis van het
restaureren. Daarom ook weigerde de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg,
ressorteerde onder de minister van
WVC, toestemming de ondergevel
van het pand te ontdoen van pseudo-
zeventiende eeuwse elementen.
De eigenaar is daarop in beroep
gegaan; de Raad van State tenslotte
heeft de Rijksdienst in het gelijk ge
steld. Red.
fonds de gehele financiering in orde.
De eigenaar krijgt hierdoor een to
taalpakket aangeboden, dat is opge
bouwd uit de toegekende
subsidie(s), het eigen aandeel in de
kosten en een eventuele voorfinan
ciering van de subsidie(s).
De Restauratie-financiering blijkt
in de praktijk goed aan te slaan. Na
een proefperiode van twee jaar voor
de steden Haarlem, Den Haag en
Utrecht werd eind 1989 definitief het
groene licht gegeven om de Restau
ratie-financiering aan monumentei
genaars aan te bieden. Op dit mo
ment wordt de Restauratie-financie
ring ook toegepast in Enkhuizen,
Breda, Bergen op Zoom en vanaf 10
december dus ook in Gouda. Met di
verse andere gemeenten zijn be
sprekingen gaande.
De werkingssfeer van de Restau-
(zie vervolg op pag. 20)
