Hans Bollebakker
werd hij ook uit de Palts verdreven
en vestigde zich in 1620 in Neder
land. In dat jaar logeerde ook hij in
de Berckepoort. Het moet hem
vreemd te moede zijn geweest te
vertoeven in het geboortehuis van
zijn moeder en in het huis waar zijn
grootmoeder haar huwelijk met Wil
lem van Oranje was begonnen nadat
ook zij was gevlucht om het geloof,
en, ironie van het lot, toevlucht had
gevonden bij zijn grootvader Frede-
rik ///van de Palts, die Heidelberg
een toevluchtsoord voor Protestant
se bannelingen had gemaakt. Frede-
rik V bouwde later een Paleis te
Rhenen waarvan geen steen op de
andere is blijven staan. Zal het beter
aflopen met de Berckepoort? Toen in
1911 de gemeente het fraaie en
voorname huis wilde afbreken brak
er een storm van verontwaardiging
los in de burgerij - wij veronderstel
len dat mannen als Overvoorde, de
archivaris, en Van der Kaa, de be
kende restauratiearchitect, het pro
test hebben aangevoerd - en het ge
bouw werd gespaard.
Verminking dreigt
Thans wordt het bedreigd door een
niet anders dan barbaars te noemen
ingreep en de Dordtse burgerij weet
van niets. In werkelijkheid stelt de
gemeente - niet gehinderd door de
Rijksdienst voor de Monumenten
zorg die het formeel voor het zeggen
heeft - sloop van grote delen van de
bekapping voor en zware verminking
van de rest. En dat nog wel voor een
nieuw ruimtegebruik waarvan het
maatschappelijk voordeel nihil is,
aangezien de gewenste ruimte veel
beter door restauratie in plaats van
de nu voorgestelde verbouwing van
het huidige pand kan worden verkre
gen. Om de bouwkundige toestand
van dit gehele complex duidelijk te
maken, moet nog iets over de eige-
naars worden gezegd.
Huybert Tack, die in 1544 uit Em
merik naar Dordt was verhuisd, had
het huis gekocht. Als wijnhandelaar
gebruikte hij de kelders en hij heeft
waarschijnlijk de eerste zaal aan de
Hotkant vernieuwd. De Hotkant of
achterzijde is de Noordoostwand die
aan een binnenplein ligt tegenover
de zijgevel van de Augustijnenkerk -
iets verder in die richting ligt het Au
gustijnenklooster of Hof.
Deze zaal heeft prachtige Renais
sance consoles die van het midden
van de 16de eeuw dateren. De orna
mentiek is beïnvloed door de uitbun
dige decoratiestijl uit Antwerpen die
werd gepropageerd door prenten
van Cornelis Floris, Frans Huys en
Cornelis Bos. Soortgelijke consoles
zijn zeldzaam in de Noordelijke Ne
derlanden, we vinden ze b.v. in het
Haagse Stadhuis (1565) en het
Hoornse St. Jansgasthuis (1563).
Tacks dochter Wilhelmina trouwde
met Matthijs Berck, eveneens een
wijnhandelaar - naar wie het com
plex, bereikt door een poort aan de
Voorstraat, 'Berckepoort' is ge
noemd. Aangezien Alva, die in 1570
elders in de stad had gelogeerd, in
1572 bij Berck logeerde, is het niet
onwaarschijnlijk, dat deze Matthijs
Berck de grootse 16de-eeuwse uit
breiding heeft verwezenlijkt, niet lang
na 1563 toen hij eigenaar werd. Aan
de Nieuwstraat-zijde toont het pand
laat-gothische gevels en elementen,
waarachter thans gedeeltelijk een
dienstwoning is ingericht. Matthijs
Berck heeft niet als een barbaar af
gebroken wat hij kon afbreken, maar
met zeker respect voor het verleden
heeft hij de achtergevel van het lan
ge Gothische huis in zijn gevelwand
geïncorporeerd, twee Gothische
moerbalken een kwartslag gedraaid
en de spiltrap op haar plaats gela
ten.
Hoe Matthijs' Hofgevel eruit heeft
gezien is niet bekend. Er zijn geen
oude afbeeldingen en het steekt na
melijk precies om die paar jaren om
1565. In 1546 - het jaar van het eer
ste Renaissance stadhuis, dat van
'Utrecht - was het volstrekt duidelijk
dat de nieuwe stijl een strikt horizon
tale afsluiting van de gevel vereiste.
Het werd een categorische impera
tief: Dordrecht had een ouderwets
stadhuis en toen Philips II de stad
bezocht in 1549 werd het in allerijl
aan het decorum aangepast door
onder meer de grote topgevels te la
ten sneuvelen.
Consoles
Toen de Berckenpoort Princessehof
werd greep Matthijs de gelegenheid
aan om op stadskosten grote her
stellingen te doen, nieuwe kozijnen
b.v. waarmee hij in het uiterlijke as
pect de zo gewenste eenheid bracht.
Zowel in de Gothische huizen aan
de Nieuwstraat als aan de Hofzijde
zijn toen de voorname hoge vensters
aangebracht met de bogen waarin
als vulling de voor onze ogen nog zo
gothische driepas opvallen. Dat mo
tief is echter juist in Dordrecht heel
lang, tot diep in de 17de eeuw, toe
gepast - en bij de traditionele huis
jes van het 'Dordtse type' nog wel la
ter, althans in herstelwerk. In het in
terieur zal Berck in 1575 de consoles
van zijn schoonvader extra aanzien
hoogte) hebben gegeven door zijn
eigen consoles van ca. 1563 met
leeuwenkoppen er onder te schui
ven, en door nieuwe consoles met
grillige spijkerachtige knoppen in het
achterste stuk aan te brengen. Dit is
althans een plausibele verklaring
waarom we in het eerste stuk tel
kens twee consoles onder elkaar
vinden waarvan de bovenste iets uit
de muur is geschoven om goed
zichtbaar te blijven. Zo een verbou
wing had het voordeel dat noch bui
ten door de traditionele driepas noch
binnen door de fantastische leeu
wenmaskers een zichtbare politieke
keuze werd gemaakt in een woelige
tijd. Anderzijds was het resultaat het
grootste en voornaamste woonhuis
van Dordrecht. Ondanks verminkin
gen in de loop der tijd, waarbij we
voornamelijk moeten denken aan het
verlies van de grote 16de- en 17de-
eeuwse schoorsteenmantels, is de
Berckepoort nog steeds het omvang
rijkste en gaafste van de enkele ge
bouwen uit de 16de eeuw die ons
nog resten in Dordrecht.
Verbouwingsplan deugt niet
De verbouwingsplannen behelzen
naast de verwijdering van de nog
gave 16de eeuwse dakspanten en
de verwijdering van de zadeldaken
ook de sloop van de laat-gotische
spiltrap, het storten van een beton
nen vloer in de kelders en een aan
bouw in staal-glas-aluminium en wit
te verblendsteen. Die aanbouw
wordt juist geplaatst tegen de eind-
gevelwand die in 1986 nog voor
meer dan 100.000 gulden is geres
taureerd. Ook de kap was in de ze
ventiger jaren al eens voor een der
gelijk bedrag aangepakt, alles met
subsidie van de rijksdienst.
Tegen de goedkeuring door de mi
nister heeft de Bond Heemschut be
roep aangetekend. Daarop is nog
geen uitspraak gekomen. Wel is er
een - men zou het tussenvonnis
kunnen noemen - uitspraak van de
voorzitter van de afdeling recht
spraak van de Raad van State. Deze
heeft het verzoek van de Gemeente
Dordrecht om - vooruitlopend op de
uitspraak in beroep - maar alvast te
beginnen met het werk, afgewezen.
Ook de monumentenraad heeft als
zijn mening te kennen gegeven dat
de toestemming nooit verleend had
mogen worden voor dit plan. Er is
dus nog hoop voor dit zo fraaie en
belangrijke pand.
drs. J.J. Bollebakker, monumenten
historicus en bestuurskundige, is lid
van Heemschut en voorzitter van de
Stichting voor stad- en landschaps
behoud.
