Heijplaat behaalt spectaculaire
overwinning
Wim Smit
6
Heijplaat is een tijd lang de meest genoemde Rotterdamse wijk ge
weest. Toch stemt deze bekendheid in de pers op geen enkele wijze
overeen met de feitelijke kennis van de doorsnee-Rotterdammer, die er
nooit geweest is en maar een vage voorstelling heeft waar het ergens
moet liggen. Desalniettemin brachten de tweeduizend inwoners met el
kaar iets groots tot stand. Zij wisten te voorkomen, dat hun wijk werd
gesloopt.
De gemeente Rotterdam, die met
grote besluitvaardigheid over oude
stadswijken heen walst en grote pro
jecten zonder noemenswaardige in
spanning van de grond weet te tillen,
zag geen kans de vastberaden te
genstand van de bewoners van deze
geïsoleerde buurt te doorbreken.
Heijplaat moet blijven! Het is een
uniek stukje stad, dat in 1990 op het
punt stond te verdwijnen. Een klein,
geheel op zichzelf staand geheel,
aan het eind van de wereld gelegen
en mede daarom ietwat wijds 'Tuin
dorp Heijplaat' genoemd. De tuin-
verhuizen, maar dachten met wee
moed terug aan het leven op het
platteland. In Engeland leek nu een
synthese tussen beide leefwerelden
gevonden te zijn. In ons land kreeg
het Engelse nieuwbouwtype voor het
eerst gestalte in de Rotterdamse wijk
Heijplaat.
De RDM
De Rotterdamsche Droogdok Maat
schappij, de RDM, die zich in navol
ging van andere havengebonden be
drijven op de linker Maasoever had
gevestigd, zocht voor het personeel
stadgedachte, die in Engeland poog
de van de dodelijk saaie steden een
leefbaarder geheel te maken door
wijken met veel groen te bouwen,
sprak ook Nederlanders aan. Veel
plattelanders moesten om economi
sche redenen naar de grote steden
passende woningen in de onmiddel
lijke omgeving van het bedrijf. Het
was nog de sfeer van de eeuwwisse
ling: op loopafstand van het werk
voldoet een woonwijk het best. Ar
chitect H. A. J. Baanders kreeg op
dracht ten zuiden van het fabrieks
terrein ruim 400 woningen neer te
zetten, bedoeld voor arbeiders en
kantoorpersoneel. Er kwam een wijk-
gebouw en er werden drie kerken
gebouwd: een roomse, een hervorm
de en een gereformeerde. Het was
de tijd van de villakerken en de vele
variaties daarop, alle in mini-formaat
uitgevoerd.
Een klein, min of meer knus ge
heel, in de ietwat zwaarmoedige
bouwstijl, die tijdens en na de Eerste
Wereldoorlog in de mode was. De
buurt is misschien te vergelijken met
het oudste deel van de Amsterdam
se Watergraafsmeer, maar het is al
lemaal kleiner en voor mijn gevoel
ook wat beklemmender. Daarbij was
Heijplaat veel meer een afgesloten
geheel. Het lag ver van de stad af, in
dat opzicht misschien beter te verge
lijken met het oude Amsterdam-
Noord. Heijplaat had ook niets ste
delijks, al werkte iedereen er bij de
zelfde stedelijke baas.
De wijk onderscheidde zich in
meer dan een opzicht van andere
wijken. Heijplaat was geen willige
prooi voor speculatiebouw, die tot
1914 in Rotterdam de toon aangaf,
maar het werkterrein van een wo
ningbouwvereniging. 'Onze Woning'
bouwde er wat later nog een dikke
400 woningen bij, zodat er tenslotte
een kleine 900 woningen in de wijk
stonden. Het inwonertal begon na de
Tweede Wereldoorlog te dalen door
gezinsverdunning. In 1990 telde
Heijplaat nog rond tweeduizend Rot
terdammers, niet minder voortvarend
dan die aan de andere kant van de
Maas. Wel trad in de wijk een sterke
veroudering op.
Het Tuindorp op het oorlogspad
Op Heijplaat volgden de andere tuin
dorpen: Vreewijk, Spangen, het Wit
te Dorp en Kiefhoek. Spangen ver
loor al gauw het 'tuindorpkarakter',
toen er ook andere woningtypen ver
rezen. Hier is nu eigenlijk alleen de
Justus van Effenstraat nog een blik
vanger van de eerste orde, al heeft
de 'tuinstadgedachte' hier een ge
heel eigen invulling gekregen. De
andere buurten bleven lange tijd min
of meer een eigen karakter behou
den, maar geen wijk heeft zo'n uitge
sproken sfeer als Heijplaat.
Wat maakt een wijk tot een geo
grafische eenheid en hoe wordt het
karakter bewaard? Tussen het Waal-
en Eemhavengebied ligt Heijplaat
als een soort kaap en mede door het
geografisch isolement heeft de buurt
altijd de sfeer van de coöperatieve
woningbouw van rond de Eerste We
reldoorlog gehouden. Er kan hier
moeilijk sprake zijn van monumenta
liteit, maar in elk geval is het een
wijk met een interessante geschie-
