De harmonie van het contrast
¥.-■
f-
HKnijtijzer
35
Op het eerste gezicht ligt in deze titel een contradictio in terminis beslo
ten. De begrippen harmonie en contrast lijken namelijk net zo tegenover
elkaar te staan als schijn en werkelijkheid. Toch is het gezichtsbedrog.
In de natuur is een strak blauwe hemel of een geheel bedekte lucht min
der boeiend dan de vlucht wolken langs een heldere hemel. Het spel
van licht en donker heeft zijn eigen bekoring en zo heeft de harmonie
van het contrast ook haar eigen natuurlijke charme.
De harmonie van het contrast is 'de
kunst om conflicten te verzachten
door wat tegenstrijdig lijkt opnieuw
samen te binden en een hoger ge
meenschappelijk verband te geven'.
Wel moet dan eerst de ijdelheid van
de harmonie worden geschokt en de
triomf van het conflict worden ver
kracht voordat iets nieuws kan wor
den gebouwd op de grondslag van
de harmonie van het contrast.' (Ste-
fan Zweig, naar Erasmus)
Aan deze voorwaarden voldoet wel
licht juist deze tijd waarin immers alle
waarden schijnen te worden herge-
waardeerd, heden wordt dan ook -
helaas tot ontzetting van hen die de
schoonheid van het verleden als
maatstaf van hun oordeel koesteren
- in de bouwkunst het vraagstuk van
de samenhang van harmonie en
contrast duidelijk herkend en vorm
gegeven. De argwanenden zullen,
mits zij althans het verleden met
open oog tegemoet treden, moeten
erkennen dat reeds in de 15de eeuw
harmonie en contrast zich in eikaars
gezelschap bevonden: in Haarlem
werd vóór de Gravenzaal (1350) in
de 15de eeuw de uitbouw van de
grote Vierschaar gebouwd en in de
17de eeuw ontwierp Lieven de Key
de uitbreiding hoek Zijlstraat-Grote
Markt. Deze drie bouwfasen vormen
samen een compositie vol contras
ten maar wel één van een harmoni
sche schoonheid.
De bouwmeesters in alle grote
cultuurtijdperken waren de vriend
van de priester en van de profeet.
Soms vergaten zij de priester voor
de profeet, soms ook vergaten zij de
profeet voor de priester, maar in alle
tijdperken van bloei waren de bouw
meesters altijd de vriend van zowel
de priester als van de profeet, (prof.
R. N. Roland Holst)
De priester is de passieve vertegen
woordiger van de traditie en de pro
feet is de actieve vertegenwoordiger
van de veranderingen in levensbe
schouwing. Als nu in de kunst de
priester en de profeet elkaar ont
moeten dan leidt dat tot een synthe
se die een levenwekkende kracht
vormt boven de tijd. Daarom is de
harmonie van het contrast altijd boei
end. Even boeiend als in het huwe
lijk man en vrouw juist het samen
gaan van harmonie en contrast erva
ren dat zij geen van twee mogen bin
nendringen in het laatste heiligdom
van de ander. De ware liefde kent de
eerbied van een tastend zoeken.
Tastend zoekt ook de ware kunste
naar zijn weg. Hij aanvaardt niet
zonder meer de zekerheid van een
schoon verleden noch het contrast
van de revolutie; hij herkent alleen
de veranderingen van de tijd die hij
vorm wil geven in de harmonie van
de evolutie.
Zo schonken de 17de en 18de
eeuwse bouwmeesters Amsterdam
het steeds wisselende silhouet van
trap-, hals- en klokgevels en kroon
lijsten, onderling als contrasten maar
tezamen een harmonie van betover
ende schoonheid.
Ook Adriaan Dorsman heeft, zij het
bescheidener, met de harmonie van
het contrast gespeeld als hij tussen
bakstenen belendingen zijn zandste
nen gevel ontwierp. Juist het con
trast van het bouwmateriaal deed
Voormalige gebouw van Het Vrije Volk te Amsterdam
