25
decors die met de hand over hele te-
gelvelden werden geschilderd. De
geïnteresseerde architect kon kiezen
uit tientallen figuratieve of abstracte
ontwerpen. Recentelijk werd eerst
landelijk bekend dat in het Gemeen
temuseum Het Hannemahuis te Har-
veelkleurige exuberantie plaats
moest maken voor een veel strakke
re, zakelijker bouw. De publieke
smaak keerde zich tegen de uitbun
dig ornamentale stijl die - en dat niet
helemaal ten onrechte - geasso
cieerd werd met de decadente ver-
Detail van vrouwekop, oorspronkelijk tableau winkelpand
Herestraat 101 te Groningen voor restauratie (foto Gerard
van Doorn).
lingen een tweetal modellenboeken
wordt bewaard waarin honderden
geaquarelleerde ontwerpen zijn ge
plakt voor raambogen en gevelpla
ten. Aquarellen die het mogelijk ma
ken om bekende, maar niet gesig
neerde tableaus (Américain, de
Zwolse Wilhelminastraat) te identifi
ceren. Kunsthistorisch van zo moge
lijk nog groter belang was de vondst
op de zolders van de aardewerkfa
briek Royal Goedewaagen-Gouda
BV in Nieuw-Buinen van maar liefst
negentig figuratieve aquarellen van
de hand van Bert Nienhuis, Cornelis
de Bruin en Willem van Norden voor
de fabriek De Distel, een tegelbakke
rij die in 1924 door het Goedewaag-
en-concern werd opgekocht. Een se
lectie uit de aquarellen wordt samen
met de Jugendstil-oorkonden die De
Distel als onderscheiding kreeg voor
haar internationale inzendingen naar
buitenlandse beurzen, permanent
geëxposeerd in het nieuwe Kera
misch Museum Goedewaagen te
Nieuw Buinen.
Deplorabel
Anno 1990 moet vastgesteld worden
dat van de toenmalige 'schone schijn'
veel verloren is gegaan. Het springtij
van de Jugendstil-tableaus duurde
kort. Al voor de Eerste Wereldoorlog
zette zich een stijlbreuk in, waarbij de
wekelijking van de ten ondergang ge
doemde keizerrijken van Hohenzol-
lern, Habsburg en Romanow. De
weerzin tegen de Jugendstil nam fer
vente vormen aan. Voor de tableaus
impliceerde dit dat tegelvelden buiten
weggekapt werden of onder de wit
kalk verdwenen en dat binnen-ta-
bleaus met behang werden afgedekt.
Dat de Jugendstil tot voor kort op
weinig respect in de wereld van Mo
numentenzorg kon rekenen, bewijst
het trieste lot van de markante villa
Kareol te Aerdenhout. Het beroemde
landhuis met zijn tegeltableaus van
de Duitse kunstenaar Max Lauger
moest plaats maken voor nietszeg
gende nieuwbouw. Gelukkig werden
de tableaus gered: in het Tegelmu
seum It noflik Sté te Otterlo en in
Gemeentelijk Museum Het Princes-
sehof worden de resten permanent
tentoongesteld.
Veel verdwenen
Bedrijfspanden met Jugendstil-ta
bleaus wisselden van eigenaar en
omdat de artistieke waarde van de
tegeldecoraties niet langer werd on
derkend, vielen ze met de regelmaat
van de klok ten slachtoffer aan de
slopersmoker. Illustratief is bijvoor
beeld dat van al de tableaus die Ed.
Thorn Prikker (een jongere broer van
de internationaal bekende sierkun
stenaar) in een laudatio uit 1905
over de Distel-ontwerpen van Bert
Nienhuis (1873-1960) als topstukken
van de in Groningen geboren kera
mist noemt, er niet één meer over is.
Verdwenen - en vooralsnog ook
zonder documentatie - zijn de tegel-
velden voor Caté Rosten te Han-
nover, het Rembrandt- en Flora
theater in Amsterdam, café De Bis
schop in Amsterdam en de papierfa
briek Van Gelder in Velzen. Bij een
modernisering van een winkelpui
werd nog geen drie jaar geleden een
prachtig portiek-tableau van De Dis
tel, aangebracht in een apotheek
aan de Amsterdamse Bilderdijk-
straat, met gipsplaten weggewerkt.
Aan verbouwingen werden niet al
leen spectaculaire, figuratieve ta
bleaus opgeofferd. Ook kleine, sfeer
bepalende decoraties boven ramen
en deuren verdwenen onder slopers
hand. In september 1989 kapten
winkeliers aan de Amsterdamse
Cornelis Schuytstraat 37 en 41 een
driedelige raamboog van de Lotus
weg. Het treurige is dat vaak ondes
kundige slopers de tableaus te lijf
gaan. Veel te weinig wordt de hulp
van specialisten van de Nederlandse
keramiekmusea ingeroepen. Bij de
sloop van het hoofdkantoor van de
Centrale Suiker Maatschappij aan de
Amsterdamse Houtmankade in 1981
- waar Bert Nienhuis in 1908 voor
De Distel over drie verdiepingen zijn
meest dynamische tableaus aan
bracht - werd gelukkig de heer Bol
werk van het Tegelmuseum in Otterlo
geconsulteerd. In Otterlo, maar ook in
het Amsterdamse Rijksmuseum (een
dubbel zwanetableau in de doorgang
bij de toiletten) worden enkele top
stukken blijvend tentoongesteld.
Amsterdam moet haast maken
Nu bij het zogenaamde MlP-onder-
zoek, de provinciegewijze inventari
satie van monumenten uit het indus
triële tijdperk, de als cultureel erf
goed te conserveren bouwwerken
van rond 1900 in kaart gebracht wor-
Meesterschilder Piet de Jong tekent de con
tourlijn van het wapenstuk, productie van de
replica bij de aardewerkfabriek Royal Goede
waagen-Gouda BV te Nieuw-Buinen (foto
Gerard van Doorn).
j-j
