Houten landhuizen in Bennebroek en
Heemstede: Amerikanisme of snobisme?
Wim de Wagt
18
In Bennebroek aan de noordelijke rand van de Bollenstreek ligt, tegen
Heemstede aan, een bescheiden villawijk. Het Duin, zoals de wijk oor
spronkelijk heet, is tamelijk onbekend en onbezocht door architectuur
liefhebbers. Dit lijkt niet terecht, want tussen het groen gaan enkele op
merkelijke bouwwerken schuil, waaronder twee kleine landhuizen uit de
jaren '20 die zijn geënt op Amerikaanse houtbouw. De kennismaking
met deze beide huizen leidt tot enige verrassende nieuwe ontmoetingen.
Houten landhuizen komen regelma
tig voor in onze bouwkunst uit de ja
ren '20. De duurte van baksteen-
bouw na de Eerste Wereldoorlog als
gevolg van de schaarste aan bak
stenen en de hoge metselaarslonen
zal een rol hebben gespeeld, even
als de veronderstelling dat hout het
prima 'doet' in een landelijke, na
tuurrijke omgeving. De stijl waarin
geheel of gedeeltelijk houten huizen
werden ontworpen loopt uiteen.
Noordamerikaanse houtbouw was
een van de inspiratiebronnen. De in
vloed van houtbouw uit de Verenig
de Staten op de ontwikkeling van de
Nederlandse landhuisbouw is een
aspect dat tot nu toe nauwelijks aan
dacht heeft gekregen.
'Shingles'
Idealisering van de Noordameri
kaanse cultuur is een even hardnek
kig als historisch verschijnsel. De
neiging in Europa aan het begin van
deze eeuw om de levensstijl van de
Nieuwe Wereld te imiteren wordt wel
'Amerikanisme'genoemd. In Am
sterdam was een onderneming ge
vestigd, Geraerds Co., die handig
inspeelde op de mode. Óp bestel
ling importeerde deze firma wonin
gen die waren ontworpen op basis
van een bepaald type Noordameri
kaans huis, dat zijn oorsprong heeft
op het platteland van het Midden-
Westen. ledereen kent het beeld:
het soort huis met veranda dat figu
reert in broeierige Hollywoodfilms,
terwijl de krekels tsjilpen en de
moord beraamd wordt.
Karakteristiek voor deze vrijstaan
de huizen zijn de typisch glooiende
dakopbouw en de 'shingles', dat wil
Landhuis Van Waveren (1930), Heemstede.
Architect C. Mesman en L. van Waveren (tuingevel).
zeggen de over elkaar gelegde hou
ten leien, waaruit de buitenmuren
zijn opgebouwd. De constructie be
staat uit een houtskelet. 'Bennett
Homes' noemde Geraerds Co.
deze importwoningen, die overigens
een gewone, aan de Nederlandse
maakt, hoewel op een iets andere
manier.
'Foursquare House'
Voor een aantal Noordamerikaanse
architecten vormde het regionale in
'shingle style' gebouwde huis een in
spiratiebron om aan het begin van
deze eeuw vernieuwingen door te
voeren in de landhuisbouw. Terug
naar de eenvoud, was het parool.
Van ongeveer 1900 tot 1920 maakte
de 'Prairie School', zoals deze groep
architecten wordt genoemd, furore
en oefende met name in de persoon
Landhuis 'Bennett Home' (1920), Bennebroek. Gevel aan de Rijksstraatweg
(foto's Wim de Wagt, 1990)
situatie aangepaste plattegrond
hebben. Wie zo'n 'Bennett Home' wil
zien kan terecht in de Bennebroekse
villawijk het Duin, waar op de hoek
van de Rijksstraatweg en de Kleine
Sparrenlaan een redelijk gaaf voor
beeld staat, gebouwd in 1920, van
dergelijke commerciële 'Amerikaan-
sche houtbouw'. 1)
De vraag is waarom de bewoners
kozen voor zo'n huis, waarvan de
onderdelen in kisten werden ver
scheept en dat als een bouwpakket
zonder tussenkomst van een profes
sioneel architect in elkaar kon wor
den gezet? Omdat het relatief goed
koop was? Uit snobisme? Het lijken
me niet de enige redenen. Eerste
bewoner van Bennett Home was
J. Uitendaal, een van de directeuren
van de Hillegomse bloembollenon
derneming M. van Waveren Zn.
Het zal geen toeval zijn dat in 1922
Tom van Waveren, mededirecteur
van het bloembollenbedrijf, op een
perceel naast Bennett Home een
houten huis liet bouwen, tegenwoor
dig Sparrenduin genoemd, dat
eveneens een Amerikaanse indruk
van Frank Lloyd WrightveeI invloed
uit in het buitenland, waaronder ons
land. 2)
De architecten van de 'Prairie
School' wilden huizen maken die
pasten bij het traditionele karakter
van het gebied waarin gebouwd
werd. Een tweede vertrekpunt voor
hen was het zogeheten 'foursquare
house'. Ook dit type, dat eveneens
hout als hoofdmateriaal heeft, wor
telt in het Midden-Westen. Zoals de
naam al aangeeft is het bouwli
chaam blokvormig op een vrijwel
vierkant grondvlak, met een flauw-
hellend, ruim overstekend tentdak
en ramen die doorgaans direct on
der de dakrand zijn geplaatst.
Landhuis Sparrenduin lijkt schat
plichtig te zijn aan het 'foursquare
house'-type. Volgens de overleve
ring, in stand gehouden door latere
bewoners van Sparrenduin, was de
bloembollenkoopman voor zijn op
trekje op het idee gekomen tijdens
een zakenreis door de Verenigde
Staten. Eenmaal thuis liet hij zijn
'droomhuis' op papier zetten door
het timmerbedrijf Nic. Berkhout te