29
plein. Er stonden geen marktkraam-
pjes, er was niemand die schreeuwde
hoe goedkoop zijn appels waren en er
waren geen auto's die langs me heen
zoefden. Ik hoorde alleen het gesijpel
van water in de fontein die midden op
het plein stond waarin grootse figuren
van marmer uit het water oprezen. Elk
beeld vertelde zijn eigen verhaal. Het
was een groot plein waarop je direct
pleinvrees zou krijgen, ware het niet dat
de enorme ruimte werd afgegrensd
door barokke gebouwen die zo hoog
en imposant waren dat ze het plein op
tisch verkleinden en je een gevoel van
beschutting gaven, 's Avonds ben ik
naar het plein teruggegaan. Het was er
druk. De terrasjes zaten bomvol toeris
ten, tekenaars maakten voor geld de
meest vreemde karikaturen en daar
tussendoor flaneerde de lokale bevol
king die na een dag van arbeid even
wilde bijkletsen met buren of geliefden.
Het plein was een grote openlucht huis
kamer voor terloopse ontmoetingen.
Niets was van tevoren aangekondigd.
Alles wat gebeurde was toevallig. Er
was alleen een stedelijke ruimte die om
bepaalde redenen voldoende aantrek
kingskracht had om er naar toe te
gaan.
Goede verhoudingen belangrijk
't Heeft alles te maken met ruimtelijke
verhoudingen, met vormgeving en met
een orde die een zekere mate van wan
orde toelaat. Zo geeft een groot plein
dat omringd is door lage huizen je een
onbeschut gevoel terwijl een klein
plein, omringd door flatgebouwen, je
een claustrofobie kan bezorgen. De
omringende architectuur moet in een
juiste verhouding tot het plein zijn. Een
uitstekend voorbeeld hiervan is de Gro
te Mankt\n Haarlem of de Vismarkt in
Groningen.
Dan moet er iets zijn dat je een zeke
re mate van kijkgenot geeft. Een glas
bak of elektriciteitshuisje werken an
ders op het netvlies in dan een fontein
of een grote eikeboom. Hoewel we er
niet vaak bewust op letten zijn ook de
gebruikte bouwmaterialen van invloed.
Een vlakte van asfalt of beton die een
gladde textuur en een eenduidige kleur
hebben beleven we anders dan een
plein dat bestraat is met kinderhoofdjes
of bakstenen waarin afwisseling in rit
me en kleur is.
Regels en spontaniteit
Als laatste (er zijn echter nog wel ande
re factoren op te noemen) moet er een
zekere orde zijn die echter spontane
activiteiten niet direct in de kiem
smoort. Zo is een plein dat overspoeld
wordt door auto's ten dode opgeschre
ven en ook activiteiten die het sociale
leefklimaat bedreigen (zoals de soms
best wel agressieve drugshandel) moe
ten worden geweerd. Daartegenover
staat dat het consequent handhaven
van orderegels, waarvan we soms niet
meer weten waarom ze waren ingesteld
of die niet altijd van toepassing kunnen
zijn, een plein levenloos kan maken.
Op een zonnige dag mèg een terras
even uit zijn voegen barsten, ook al is
het nog geen terrasseizoen en het is
natuurlijk absurd om voor elk wissewas
je, weken van tevoren, een vergunning
bij de gemeente te moeten aanvragen.
Hoe nu zal het Nieuwmarktplein er in
de toekomst uit gaan zien en welke
functies zal het gaan krijgen?
Waaggebouw
Het Nieuwmarktplein is een groot plein
dat aan de west- en oostkant wordt af
geschermd door huizenrijen (drie ver
diepingen en hoger) en dat aan de
noord- en zuidzijde aansluiting heeft op
de Kloveniersburgwal aan de ene kant
en op de Gelderse Kade aan de ande
re kant. Het plein wordt ruimtelijk ge
zien in tweeën opgesplitst door het gro
te Waaggebouw dat a-centrisch op het
plein gelegen is. Het plein heeft daar
door een schaduwrijke noordkant en
een zonnige zuidkant.
Blauwsteen
De ontwerpers van het nieuwe plein: ir.
Wim Hartman en ir. Frans de Rooy, bei
de werkzaam bij de dienst Ruimtelijke
Ordening, gaan uit van het behoud van
het open karakter van het plein.Er wor
den geen bomen geplaatst en het mid
denplein blijft autovrij. Twee andere zo
nes zijn de rijbaan om het plein en de
passage. De bestrating wordt van geel
kleurige baksteen afgewisseld door ba
nen blauwsteen die over het plein van
noord naar zuid lopen. De kleuren heb
ben de ontwerpers bewust gekozen. Zij
onderscheiden zich van de hoofdzake
lijk rode en donkere kleuren in de om
geving en geven de wandelaar daar
door een aanwijzing dat hij in een an
dere stedelijke ruimte terecht is geko
men.
Aan beide koppen van de grachten
worden 'balkons' gecreëerd waarop
banken worden geplaatst. De zonnige
zuidkant krijgt twee banken a la Gaudi
en de noordkop wordt voorzien van En
gelse parkbanken uit teakhout. De zij
den van de balkons worden geflan
keerd door in rose graniet vervaardigde
'krullen' die de suggestie wekken dat
de kademuren van de gracht verder
kunnen worden ontrold.
Lantaarnpalen die van een 'bijzonde
re' vormgeving zijn, scheiden de wan
delpassage langs de gevels en de bal
kons van de rijbaan die het midden
plein omcirkelt, af. Aan de noordkant
Nieuwmarkt in huidige situatie
gaat deze rijbaan over in een taxi-
strook. Om te voorkomen dat het ver
keer van de rijbaan afwijkt naar het
middenplein is deze afgegrensd door
lage hekjes waarbij ook grote zorg is
besteed aan de vormgeving. Het
straatmeubilair, zoals glasbakken en tr
aforuimtes, wordt zoveel mogelijk
langs de gevels van de huizen ge
plaatst en het Waaggebouw wordt aan
de zijkant voorzien van openbare uri
noirs.
Marktkramen
De activiteiten op en rond het plein
worden beïnvloed door de winkels met
uitstalling aan de oostkant en door
cafés met terrasjes (tot aan de rijbaan)
aan de westkant. Er mogen tien markt
kramen op het middenplein worden ge
plaatst waar buurtbewoners hun dage
lijkse groenten kunnen kopen. Naast
deze 'dagmarkt' wordt er op zondagen
antiekmarkt gehouden. Over de jaar
lijks terugkerende kermis bestaat onze
kerheid. De buurtbewoners vinden het
een overlast.
De ontwerpers wilden het plein een
stedelijk élan geven. Dat betekent:
geen buurtspeeltuin voor kinderen,
maar theater-en podiumactiviteiten, die
naar men hoopte, door de nieuwe huur
der van het Waaggebouw zouden wor
den georganiseerd. Deze huurder,
Stichting Centrum de Waag, is echter
failliet zodat het plein wat betreft zijn
stedelijke uitstraling nog een onzekere
toekomst heeft.
Naar mijn mening is het ook niet
noodzakelijk dit soort activiteiten te
plannen nog vóórdat het plein zelf ge
stalte heeft gekregen. Van belang is dat
het plein, als ruimte, die mogelijkheden
biedt. Wanneer we niet al te veel over
de hekjes struikelen zal dat, wanneer
óók de verpauperde omgeving volledig
is opgeknapt, vanzelf tot ontwikkeling
komen.
Opvallend in het ontwerp van het
plein is dat grote zorg is besteed aan
de toegepaste bouwmaterialen en aan
de vormgeving van de objecten en het
straatmeubilair. Met dit nieuwe plein,
waar de voetganger weer koning is,
heeft de Nieuwmarktbuurt opnieuw zijn
centrum terug.
