Heemstede en het falen
van de Nederlandse Monumentenzorg
19
D. Beynes-Heymeyer van Heemstede
Het van 1645 daterende huis Heemstede in het Utrechtse Houten is op 10 ja
nuari 1987 door brand verwoest. Hoewel de brand een enorme schade heeft
aangericht, resten ons nu, drie jaar na de brand, het merendeel van het
muurwerk, alsmede vier belangrijke interieurs van de hoofdverdieping.
T ..-■•riïkY
v\xOx
SS»
¥^-4:L
Vogelvluchtgravure der tuinen door
Daniël Stoopendaal, ca. 1700.
Sinds de brand is het om tal van rede
nen nog niet tot consolidatie of restau
ratie gekomen. Dit artikel geeft een
overzicht van de recente ontwikkelin
gen rond Heemstede.
Heemstede neemt onder de Neder
landse buitenplaatsen een unieke posi
tie in. Allereerst kan zondermeer ge
steld worden dat de centraliserende
aanleg van 1645 tot de zuiverste van
Nederland behoort.
Het is echter vooral de aanleg in op
dracht van Diderick van Velthuysen uit
de jaren 1680-1695 die Heemstede
uniek maakt. Toen ontstond de prachti
ge architecturale eenheid van huis, tui
nen en interieurs. De tuinen behoren
samen met die van Het Loo, de Voorst
en Zeist tot de hoogtepunten van de
Nederlandse Baroktuinen (afb. 1). Bin
nen deze groep vormen Zeist en
Heemstede de meest stijlzuivere exem
plaren.
De interieurs zijn eveneens van een
zeer uitzonderlijke kwaliteit en worden
aan Daniël Marot toegeschreven.
Het belang van Heemstede is nu hierin
gelegen dat deze eenheid van huis en
tuinen, zij het vereenvoudigd, tot aan
de brand gehandhaafd bleef. Juist een
vergelijkbare eenheid is moeilijk in Ne
derland terug te vinden, daar veel inte
rieurs en tuinen in de loop van de 19de
en 20ste eeuw gewijzigd werden. Zo
verdwenen reeds de tuinen van het Slot
te Zeist en moesten de interieurs van het
nauw verwante de Voorst het tijdens de
brand van 1943 ook ontgelden.
Door het verdwijnen van deze goede
voorbeelden werd het belang van
Heemstede alleen maar groter. Het is
vooral om deze reden dat reconstructie
van huis, tuinen en interieurs gerecht
vaardigd is. Bovendien werden recen
telijk ten behoeve van het afstudeer
werk van L. B. Wevers aan de Techni
sche Universiteit te Delft alle recon
structie-tekeningen van het huis, de tui
nen en de interieurs vervaardigd, waar
door een restauratie van het complex
op verantwoorde wijze zeer goed mo
gelijk is.
Recente ontwikkelingen
Wanneer de familie Heymeyer besluit
het huis in 1973 te verkopen wordt de
toekomst van Heemstede erg onzeker.
Het huis staat dan voor de zoveelste
maal geruime tijd leeg. In 1972 komen
er zelfs krakers naar Houten om zich
over het gebouw te ontfermen. Hoewel
hun bezoek slechts enkele dagen duur
de, werden er grote vernielingen aan
gericht en verdwenen schilderijen, an
tieke tegeltjes en alle vroeg 18de eeuw-
se koperen opdeksloten. Uiteindelijk
wordt het huis met 5 ha grond in 1973
voor 375.000,- verkocht aan de
Stichting Medische Bibliotheek van
dokter Schadé te Amsterdam en de
Medical Library Foundation te Zurich
(Zw.). Het merendeel van de overige
terreinen blijft in eigendom van de fami
lie Heymeyer.
De Stichting Medische Bibliotheek
heeft plannen er een conferentie-oord te
vestigen en geeft aan het architectenbu
reau Van Asbek te Driebergen de op
dracht een restauratieplan te vervaardi
gen. Het wordt een ingrijpende maar
ook zeer kostbare restauratie, die door
het rijk met 240.000 en de provincie
met 764.000 gesubsidieerd wordt.
Opnieuw leeg
Ondank alle plannen komt van het con
ferentie-oord niets terecht en wederom
staat het huis leeg. In de loop van de
jaren tachtig onderneemt de Stichting
Medische Bibliotheek dan ook verschil
lende pogingen het huis te verhuren of
te verkopen (voor vele miljoenen gul
dens), echter telkens zonder resultaat.
In de loop van 1986 worden nog plan
nen voor een horecabestemming ont
wikkeld en vervolgens komt men in
contact met Imanagement b.v. te Nieu-
wegein. Deze projectontwikkelaar is
van huis uit een bureau dat voorname-
