Beeldbalans van
straatmeubilair
18
Literatuur
Everhard Jans
Op 5 april 1990 werd in de schouwburg te Deventer een symposium gehou
den over straatmeubilair in Nederland. De nadruk lag hierbij op objekten na
1970, hoewel de historie toch ook aan bod kwam. Een tastbare documentatie
in woord en beeld is het boek 'Het staat op straat'/Straatmeubilair in Neder
land', een uitgave van VNG en SDU te 's-Gravenhage (156 p.).
Daarbij sluit aan een aan dit thema ge
wijde videoband: 'Slechts op bezoek'
een beeldverhaal over straatmeubilair.
Eindredacteur van genoemde publi
catie, Anne Verver, beleidsmedewerker
Cultuur van de provincie Overijssel,
zegt over straatmeubilair: 'Banken, lan
taarnpalen, bomen, verkeersborden,
bloembakken, leunsteunen, geluidwe-
rende schermen, speelobjekten, be
strating, maar ook wegwijzers, abri's,
stadsplattegronden, informatieborden,
en kiosken (en niet te vergeten urinoirs
- E.J.). Allemaal horen ze thuis onder
de verzamelnaam straatmeubilair'.
Openbare ruimte in de wurggreep
van de commercie
Over dat thema sprak Rainer Bullhorst,
architect en medewerker van de wel
standscommissie in het Haagse rayon.
Hij merkte op dat de laatste 15 jaar de
toepassing van reclame in samenhang
met de verschillende vormen van
straatmeubilair hand over hand is toe
genomen. Waar we in 1900 nog kon
den spreken van rustige dorps- en
stadsbeelden, raakt nu bijna alles over
heerst door bonte en vaak schreeuweri
ge reclame. Het 'billboard' schijnt een
typische uiting van deze tijd te zijn.
Waar ligt de grens?
Verreweg het best was de inleiding
van vormgever en museumdirecteur
Wim Crouwel op dit door de Stichting
Cultuurfonds van de Bank voor Neder
landse Gemeenten georganiseerde
symposium. Hij sprak over: 'De zin en
onzin van straatmeubilair.' Het valt te
betreuren dat deze tekst niet in 'Het
staat op straat' is afgedrukt.
Crouwel geeft blijk van een scherp ana
lytisch vermogen. Een blik vanuit zijn
Rotterdamse flat leert, dat zich op een
betrekkelijk bescheiden oppervlak van
100 x 100 m. 145 items bevinden,
waarbij lichtmasten, paaltjes, zebra's
en bloembakken beeldbepalend zijn.
Crouwel viel de woonerven uit de
truttige jaren '70 aan, en pleitte voor
een genadeloze opruiming van allerlei
overtollige toestanden.
De gemeente Rotterdam nam al het
voortouw door de met straatmeubilair
'overwoekerde' Coolsingel eens flink op
te schonen, waardoor de 'typisch Rot
terdamse kaalheid' in ere werd her
steld.
Er heerst weer visuele rust op de Cool
singel, de optische straatterreur is weg.
Crouwel: 'Duizenden paaltjes verpest
ten het straatprofiel'. Hij sprak dan ook
volkomen terecht over het visueel ge
weld van overtollig straatmeubilair in
Lantarens van het Stadhuisplein in Almere Stad
(naar een ontwerp van Holgar Christen)
het schreeuwerige stadsbeeld van nu.
'Alles is heel tijdelijk in de vormgeving,
in plaats van terughoudendheid streven
de industrieële ontwerpers naar visuele
hoogstandjes'. Zwakke ontwerpen val
len dan ook snel door de mand, maar
rekken hun bestaan nog lang.
Het urinoir
Wie kent niet 'de krul' uit Amsterdam,
die een bijkans nationale bekendheid
geniet. Onlangs liet dan ook Ralph Im-
bar in zijn humoristisch TV-programma
'Bananasplit' een verplaatsbaar urinoir
een rol spelen, dat op allerlei onmoge
lijke plaatsen (voor de entrée van een
hotel of op een terras) dreigde te wor
den opgesteld. Dergelijke scènes zeg
gen iets over onze graad van tolerantie.
In zijn gietijzeren structuur dateert de
'krul' uit het vierde kwart van de negen
tiende eeuw. Dit stuk straatmeubilair
moet in de context van de geschiede
nis van de hygiëne en de emancipatie
gezien worden. Uit dezelfde periode
dateert een grenenhouten toiletge
bouwtje op de N.Z. Voorburgwal te Am
sterdam, dat qua dakvorm in de laat-ro-
mantische Chaletstijl werd opgetrok
ken. Heel modern voor die tijd was,
naast een ruimte voor de toiletjuffrouw
(dit type zou door latere caberetiers be
zongen worden) een gescheiden toilet
ruimte voor dames en heren, benevens
twee urinoirs aan de buitenzijde. Veel
zakelijker qua vorm en materiaal waren
de zogenaamde 'betonno's', die in de
jaren vijftig in heel Nederland werden
ingevoerd. Ze zijn in terazzobeton ge
construeerd.
De eerste combinatie van reclame
zuil en urinoirs dateert in Amsterdam uit
1971. Momenteel worden er stadstoilet-
ten in gewapend polyester uitgevoerd,
die er qua design goed uitzien. Sinds
1981 werden er automatische openba
re toiletten in gebruik genomen, die ook
door dames benut kunnen worden.
Geluidswallen
We krijgen de indruk, dat straatmeubi
lair heden ten dage niet doordacht ge
plaatst wordt: men maakt een snelle
knieval voor de commercie.
Er wordt te weinig rekening gehouden
met de stedebouwkundige ruimte. De
oude strengheid en soberheid is verte
zoeken, ook hier normvervaging: alles
schijnt te mogen.
Bij ritten op de autowegen worden
we geconfronteerd met kilometerslan
ge, foeilelijke en storende geluidswal
len, die een depressief effect hebben.
Wel wordt in veel gevallen gestreefd
naar begroeiing of invulling met kunst
Peter Struijcken) wat toegejuicht moet
worden. Je ogen worden moe van de
wirwar aan verkeersborden, die elkaar
in grote aantallen verdringen. 'Opscho
nen' is dan ook een devies van Wim
Crouwel dat me uit het hart gegrepen
is!
J. R. M. Magdelijns, P. B. Bouman e.a.,
Het staat op straat. Straatmeubilair in
Nederland. VNG - SDU, 's-Gravenhage
1990 - ISBN 90 322 2607 X, winkel
prijs: 59,90. In het boek worden door
verschillende auteurs diverse invals
hoeken belicht. Bijvoorbeeld straat
meubilair en gemeentelijk beleid, de
ontwikkeling, de aankleding t.b.v. ver
keer en vervoer, kunstmatige verlich
ting, de straat als leefruimte en tenslot
te planten, struiken en bomen, straat
meubilair in bredere zin. Van afvalbak
tot zitelement en alles wat daartussen
ligt, van uniek stuk tot massaprodukten,
men kan het zo gek niet verzinnen of
men kan het ergens in Nederland aan
treffen. Een boek dat aanzet tot oplet
tendheid.
Bureau J. A. Vormgevers, slechts op
bezoek. Videoband, een beeldverhaal
over steden en straatmeubilair. Verkrijg
baar bij: Stichting Cultuurfonds Bank
Nederlandse Gemeenten, tel. 070-
3483520, Koninginnegracht 2, 2514 AA
's-Gravenhage.
