Winkelpuien van Gerrit Rietveld
1
Everhard Jans
14
'De Stijl' met zijn filosofie van het neo-plasticisme, waaraan ook Gerrit Riet
veld deel had, betekende een ommezwaai in de Nederlandse architectuur
ten gunste van het eigentijdse bouwen, beïnvloed door o.m. het kubisme.
Deze stroming had ook grote invloed op de alternatieve vormgeving van de
winkelpui in de Nederlandse steden en dorpen. Een en ander kwam in een
stroomversnelling door het daarop volgende functionalisme uit de periode
1930-1970.
Schilderijen en prenten informeren ons
over de vormgeving van de winkelpui
tussen 1400 en 1900, later onder
steund door de vroege fotografie.
De ontwikkeling van de glasfabrica-
ge heeft grote invloed gehad op de
vormgeving en de grootte van de win
kelpui tussen 1800 en nu. De 'kleine
ruitjes' ontstonden niet uit romantische
overwegingen, maar door het bewust
aan elkaar schakelen van bescheiden
glasmaten, zodat een groter transport
vlak voor lichtinval kon ontstaan. De in-
De kantoorboekhandel MADO aan de Oudegracht 119 in Utrecht
met pui van Rietveld.
dustriële revolutie zorgde voor nieuwe
vindingen inzake de glasfabricage, zo
dat na 1850 (denk aan Crystal Palace)
de architectonische en technische mo
gelijkheden onbegrensd bleken te zijn.
Zo onstond de 'curtain-wall' (gordijnge
vel). Tegen die achtergrond en de stor
machtige ontwikkeling van de statica
moet de ontwikkeling van de steeds
opener en stoutmoediger geconstru
eerde moderne winkelpui worden ge
zien.
Pionierfase
J. Duiker en B. 6//Voef verzorgden in
1925 (één jaar na het Schröderhuisvan
Rietveld te Utrecht) de vormgeving van
een apotheek in Zandvoort. Smaakvol
en sober is hier de rechthoekige etala
ge, die tot de uiterste essentie is terug
gebracht, voorzien van een verdiepte,
schuin geplaatste ingangsdeur in een
nis ernaast.
Uit de periode 1923-'24 dateert de
eerste Utrechtse winkelpui van Riet
veld: de winkel van Wessels. Opvallend
zijn de bekronende latei met gewaagd
dwars uitstekende betonbalk, een stuk
je lucht tussen de pui zelf en de latei,
en op straatniveau de uiterst sobere
rechthoekige glaspui met rechts de in
eén nis teruggeplaatste entree, aange
bracht onder een bestaand étagehuis
van baksteen.
Iets vroeger is de pui van een juweliers
winkel te Amsterdam (helaas gesloopt),
waarvan foto's te zien waren op de eer
ste expositie van 'de Stijl' in Parijs, ge
houden in de Galerie 'L Effort Moder
ne'. De realisatie vond plaats in 1920-
'22. Een door witte lijnen begrensde,
rechthoekige pui is de blikvanger, met
daarachter, verdiept, ten opzichten van
elkaar verspringende glasbakken en
rechts: de entree.
Zaudy in Wezel
In 1928 krijgt Gerrit Rietveld de eervolle
opdracht de winkelpui en het interieur
van de firma Zaudy in het Nederrijnse
Wezel (Duitsland) te verbouwen. De im
puls hiertoe kwam van Bauhaus-docent
Hinnerk Scheper, die van mening was
dat een Nederlands architect beter uit
de voeten zou kunnen met wijzigingen
aan de bestaande smalle gevel. Riet
veld hield erg veel van winkels, omdat
de open glazen hoeken zoals ze mo-
menteeel veel toegepast worden, des
tijds volkomen nieuw waren. Het ont
werp voor Zaudy was revolutionair: een
uit glas bestaand glazen front, dat voor
een deel schuin naar voren springt.
Halverwege tussen trap en begane
grond van het interieur ontwikkelt de
creatieve architect een 'zwevend' kan
toor. Dit biedt zich op ingang en kassa
van de winkel.
Na de machtsovername door Adolf Hit-
Ier in 1933 werd deze fraaie winkel
door nazi's verwoest: de eigenaar was
een Jood.
De eerste maquette van G. Rietveld
van een winkel is een model voor een
juwelierswinkel uit 1920-'22. Voor deze
zaak ontwierp hij ook tot elementaire
De winkelpui van de firma Zaudy in Wezel (West-
Duitsland).
geometrische vormen teruggebrachte
lampen.
MADO in Utrecht
De kantoorboekhandel MADO aan de
Oudegracht 119 in hartje Utrecht (op
de oude gevellijst boven staat te lezen:
'Klein Blankenborch'- rechts ernaast
staat 'Groot Blankenborch'- nu: De
Slegte) kreeg in 1961-'63 een nieuwe
winkelpui naar ontwerp van Gerrit Riet
veld. Ook hier een vrijstaand blok van
glas, met terugspringende ingang.
Blauwgrijze mozaïeksteentjes vormen
het fond van de terugliggende sokkels.
Rietveld koos voor een eigentijdse
vormgeving, die hoogstens in de maat
voering nog iets gemeen heeft met het
bestaande huis van rond 1800. Hoewel
deze fraaie pui bedreigd was, wist men
in Utrecht tijdig maatregelen te nemen,
ook door de goede invloed van de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
Wel is de detaillering van de in de nau
we Drieharingstraat gelegen wand uit
de periode rond 1930 kort geleden ver
vangen door moderne etalages van
drie winkelpanden naar ontwerp van
