De Nederlandse
Kastelenstichting
ABELE REITSMA
In het poortgebouw van Huize Doom is het bureau van de Nederlandse Kastelenstichting
(NKS) gevestigd, evenals de Stichting Kastelen Documentatie, waarmee de NKS nauw
samenwerkt. Hier hadden we een gesprek met de secretaris van de NKS, de heer
H. Mijsberg.
Kasteel Oolde in de buurt van Lochem. Gewassen pentekening van J.S. Thomassen in het
nieuwe boekje 'Kastelen en landhuizen rond Lochum' (Kleine Monumentenreeks, Walburg
Pers).
Mijsberg formuleert de doelstelling van
zijn organisatie als volgt: 'In Nederland een
klimaat te scheppen, zodanig dat het
voortbestaan van de Nederlandse kastelen
is veiliggesteld.' Dit klimaat houdt in 'dat
iedereen beseft dat dit mede de oudste
stenen gebouwen zijn in ons land'.
De NKS werd kort na de Tweede Wereld
oorlog, in november 1945, opgericht op ini
tiatief van de Rijksoverheid. Een belang
rijke aanleiding hiervoor was de enorme
oorlogsschade, waaronder vooral kastelen
hadden geleden. Door hun strategische
ligging hebben veel kastelen in de laatste
oorlog in de vuurlijn gelegen. Vaak wer
den de kelders als schuilplaats gebruikt.
Ook het slechte financiële klimaat vlak
na de oorlog was een belangrijke drijfveer
voor de oprichting van de stichting. Juist
de kastelen dreigden namelijk 'tussen
schip en kaai te vallen'. Aanvankelijk was
de NKS bedoeld als een advieslichaam
voor de overheid, maar deze functie is
nooit volledig uit de verf gekomen. De
stichting was destijds wel een van de op
richters van de Nationale Contactcommis
sie Monumentenbescherming, waarin de
advisering aan de overheid gebundeld is.
Provinciale organisaties
In haar eerste jaren heeft de stichting nog
het beheer gevoerd over kastelen, maar
haar streven is om elk kasteel zijn eigen
bestemming en eigen beheer te geven. De
organisatie 'heeft in principe niets te ma
ken met het reilen en zeilen van de kaste
len zelf. Wij beheren niets.' De stichting
adviseert wel in allerhande zaken.
Als er zich concrete problemen voor
doen probeert de NKS meestal de betref
fende provinciale kastelenstichting te inte
resseren. Hiervan bestaan er negen, waar
van er vele door toedoen van de NKS zijn
opgericht. De NKS beschouwt zich als een
bundelende factor voor deze provinciale
organisaties en streeft naar de oprichting
van stichtingen voor elke provincie.
Een onderlinge vergelijking van de pro
vinciale organisaties brengt overigens
grote verschillen aan het licht. De stichting
Vrienden der Geldersche Kasteelen'is de
oudste, een 'bedrijf dat 21 kastelen in ei
gendom c.q. beheer heeft. Andere organisa
ties beheren soms geen kastelen, maar doen
belangenbehartiging, of verzorgen cul
tuurhistorische en toeristische activiteiten.
De heer Mijsberg vindt de vorming van
kastelenorganisaties zo belangrijk, omdat
er vanouds voor kastelen geen bescher
mende organisaties bestaan. Hij maakt een
vergelijking met een andere categorie
grote monumenten, de kerken. Deze heb
ben bovendien van zichzelf al een be
schermende organisatie in de vorm van
een kerkbestuur dat zelf veel doet, vaak
zelfs op landelijk niveau.
Kastelengids
1990 is voor de NKS een jubileumjaar, dan
bestaat de organisatie 45 jaar. Er zijn ech
ter nog geen bijzondere festiviteiten ge
pland, in het vooruitzicht van het 50-jarig
jubileum in 1995. Wel komt voor het eerst
de 'Kastelengids' uit, waarin kastelen op
genomen zijn die geschikt zijn voor evene
menten. Deze uitgave is ontstaan uit een
veelgevraagde vouwfolder, die de NKS al
enkele jaren uitgeeft.
Er zijn veel kastelen die hun ruimtes te
gen betaling ter beschikking stellen van
het publiek. 'Kastelen moeten zich aanpas
sen aan onze tijd. Met handhaving van en
respect voor het gebouw kóm je rustig pro
beren het kasteel te gebruiken voor onze
hedendaagse behoeftes. Dat is door de
eeuwen heen altijd gebeurd' vindt de heer
Mijsberg. De nieuwe uitgave is zoveel mo
gelijk commercieel opgezet. In verband
hiermee staat de organisatie in januari
zelfs op de vakantiebeurs te Utrecht, sa
men met verwante organisaties.
De NKS geeft ook een gidsje 'Kastelen in
Nederland'uit, met vermeldingen van kas
telen die voor bezichtiging zijn openge
steld. De heer Mijsberg zou dit gidsje
graag in een grotere versie uitbrengen
met meer historische informatie, maar de
middelen ontbreken hiervoor. De belang
stelling voor deze beide gidsen levert voor
de heer Mijsberg de bevestiging van een
veelgenoemd verschijnsel: 'Er is zich een
cultureel toeristische markt aan het ont
wikkelen.'
Wetenschap
De Nederlandse Kastelenstichting wordt
gedragen door circa 1600 begunstigers.
Dit zijn particulieren die jaarlijks tenminste
25,- bijdragen. Zij kunnen deelnemen
aan excursies en ontvangen regelmatig
een "Nieuwsbrief. De NKS verzorgt voor
haar begunstigers een wetenschappelijke
uitgave in ringband, onder de naam 'Cas-
tellogica'. De eerste ringband is nu vol en
er is een begin gemaakt met de tweede
band. Op wetenschappelijk gebied heeft
de stichting wel meer te bieden: Aan de
Universiteit van Utrecht heeft zij een bij
zonder hoogleraar voor haar vakgebied
benoemd, die in het kader van de Middel
eeuwse geschiedenis werkzaam is binnen
de faculteit der letteren. De stichting draait
grotendeels op vrijwilligerswerk. Het sub
sidie van het ministerie van WVC is onlangs
gehalveerd van circa 30.000,- tot circa
14.000,-. Dit lijkt helaas plannen voor
verdergaande professionalisering van het
bureau moeilijk uitvoerbaar te maken.
Het adres van de Nederlandse Kastelen
stichting is:
Poortgebouw Huize Doom
Langbroekerweg 10a
3941MT DOORN
Tel. 03430-16282
Met dank aan de heer H. Mijsberg, secre
taris van de NKS.
Heemschut, februari 1990
11
