Houten noodkerk uit 17de eeuw wordt
multi-functioneel centrum
JAAP KAMERLING
In Amsterdamse Amstelkerk straks kerk, kantoor en restaurant
De gereformeerde kerkgangers van de door de Amsterdamse vroedschap in 1670 voor
hen gebouwde houten noodkerk op het Amstelveld zullen het nooit hebben kunnen
bevroeden. Hun 'predikschuur" bestaat anno 1989 nog altijd en volgend jaar zullen de
kerkgangers van de zondagmorgendienst diezelfde dag nog hun benen kunnen strek
ken op een gezellig terras vóór de kerk en 's avonds in de kerk kunnen dineren in een
sfeervol restaurant.
Iedere Amsterdammer kent de wit ge
schilderde in grenehout opgetrokken
vierkante kerk aan het Amstelveld. Het
knusse houten bouwwerk genoot vooral
bekendheid als onderkomen voor de Am
sterdamse studentenecclesia van Huub
Oosterhuis en pater Van Kilsdonk. Elke
zondag schoven de studenten van deze
kritische basisgemeente aan in de harde
banken met een bekertje koffie in de hand
om hun viering te houden, opgeluisterd
door de fraaie klanken van het prachtige
Batz-orgel en de verrukkelijke zang van
het ecclesia-koor.
In 1986 besloot de Nederlands Her
vormde Gemeente, die de kerk totdantoe
zelf gebruikte en verhuurde aan de eccle
sia de knoop door te hakken en het ge
bouw voor een gulden te verkopen aan de
Amsterdamse Maatschappij tot Stadsher
stel N.V. Mede als gevolg van dalend
kerkbezoek en ledental had de Her
vormde Gemeente onvoldoende geld om
de kerk goed te onderhouden. Prioriteit
werd gegeven aan restauratie van een an
dere hervormde kerk zoals de Wester-
kerk en noodgedwongen besloot men de
houten 'noodkerk1 af te stoten. Stadsherstel
schakelde architectenbureau Prins, dat in
1960 ook al eens een restauratieplan had
gemaakt, en in 1988 werd er gestart met
een restauratie, die zou leiden tot herbe
stemming van de kerk, waarbij tenslotte
echter de kerkelijke functie toch als één
van de functies behouden kan blijven.
Inbouw
Het hoge middengedeelte van de kerk
blijft geheel open en kan blijven fungeren
als ruimte voor de eredienst maar daar
naast zullen er concerten, congressen, ex
posities e.d. worden gehouden. In de lage
beuk aan weerskanten van het midden
deel is op 1.80 m hoogte een vloer gestort
voor een kantoorverdieping van Stadsher
stel. Onder het kantoor komt aan de Prin
sengrachtzijde op de begane grond een
restaurant en aan de kant van de Kerk
straat een archiefruimte en de consisto
riekamer van de Hervormde Gemeente.
In de stenen aanbouw van de houten
kerk aan de kant van de Reguliersgracht
en het Amstelveld, waar vroeger o.m. de
consistorie zetelde en de oude bakkerij,
waar het brood voor de armen werd ge
bakken, komen vier woningen. De kan-
toorinbouw in de omgang van de kerk
wordt met een glazen wand gescheiden
van het hogere middendeel van de kerk,
zodat de kerkganger en of bezoeker van
exposities en concerten het zicht behou
den op de gewelven van de zijbeuken. De
structuur van het monumentale interieur
kan daardoor goed tot zijn recht blijven
komen, ook al worden er functies aan de
kerk toegevoegd.
Alvorens verder op de restauratie in te
gaan eerst nog iets over de boeiende ge
schiedenis van deze unieke kerk. Waarom
werd deze kerk, die bedoeld was voor
een periode van zo'n 15 jaar en volgens
bouwkundig ingenieurs theoretisch gezien
al 200 jaar geleden bezweken had moeten
zijn, niet vervangen door een permanent
gebouw? Jaap van der Veen, projectleider
van de restauratie, die me geduldig rond
leidt: 'Een verklaring zou kunnen zijn, dat
men wachtte met de bouw van een defini
tieve kerk totdat de vierde uitleg van de
stad, waarmee in 1658 werd begonnen,
volgebouwd zou zijn'. In deze tijd van vele
en langdurige oorlogen begon men boven
dien al gauw in te zien, dat het tijdelijke
karakter van een noodkerk wel eens heel
langdurig kon worden. Er waren wel meer
Schilderij van de Amstelkerk zoals die er na de restauratie weer uit ziet (Stuiver, 1987, foto Amsterdamse Mij tot Stadsherstel).
