Donkere wolken boven
Old Burgerweeshuis
te Sneek
EVERHARDJANS
Ondergang of redding van een Friese stadswijk
Voorgevel van het Old Burger weeshuis in de Kruizebroderstraat in Sneek (foto G. Dijs, Sneek).
In verband met uitbreidingsplannen voor het gemeentehuis van Sneek wordt de bebou
wing van de Kleine Koestraat en omgeving ernstig bedreigd. Zo wordt winkelpand de
Keizerskroon met sloop bedreigd en komt ook het Old Burgerweeshuis steeds meer in
de verdrukking. Het interieur is al sterk aangetast en straks komt als de plannen door
gaan ook de voorgevel in een weinig passende omgeving te staan. Everhard Jans ging
een kijkje nemen.
Na enkele omzwervingen door de schil
derachtige en wat rommelige stadskern
van Sneek vind ik het in 1854 in de Kruize-
broederstraat opgetrokken statige ge
bouw 'Old Burgerweeshuis' (OBW) - in
laat-classicistische, nogal droge trant.
Hoewel E.H. terKuile stelt, dat 'kort na
1840 de smaak omsloeg en het neo-classi-
cisme had uitgediend, behalve voor een
enkel overheidsgebouw"1, hield men in
Sneek nog vast aan deze stijlrichting. Ar-
chitekt Thomas Romein in Leeuwarden
was in 'It Heitelan' immers nog lang voor
vechter van deze richting.
Interieur van het OBW
Bij het betreden van de midden in de
straatpartij van het OBW gelegen hal (mar
meren plavuizen) hoor ik achter het klik
ken van biljartqueus in een zaaltje, waar de
bejaardensoos actief is. Ik loop door naar
het trappenhuis. Daar is een interessante
trapconstructie te zien, met dubbele op
gang en gietijzeren, ajour aantreden. Een
grote plaat van marmer vermeldt vele no
tabelen van het Weeshuisbestuur, en de
aannemer: Hendrik Wouda in Sneek.
De middengang geeft de symmetrie
aan, die de totale T-vormige plattegrond
van het OBW beheerst. Peter Karstkarel2
schrijft in 1981 over deze voormalige
Cruycebroedershof''In juni 1853 geven
de voogden aan de Amsterdamse archi-
tekt Israël Wamsinckde opdracht tot ver
groting en gedeeltelijke verbouwing van
het weeshuis'. Na sloop van de oudere be
bouwing realiseerde Wamsinck een waar
dig, symmetrisch ontwerp dat representa
tief genoemd kan worden.
Meisjes in witte boezelaar
Tot 1912 droegen de jongste meisjes van
het OBW een witte boezelaar, over een
donkere jurk, het geheel bekroond door
een stijf hoedje met rand. De oudere meis
jes droegen zelfs een zilveren oorijzer on
der de Friese knipmuts. Deze kleding is nu
nog in het Administratiegebouw van het
OBW te zien.
De jongens droegen zwarte petjes, witte
kraagjes en een zwart costuum, tot 1912.3
Architectonische waarde
Peter Karstkarel stelt vast: 'Het weeshuis is
een van de grootste niet- religieuze gebou
wen binnen de grachtengordel van Sneek
- in de fijnmazige structuur van de stad is
het een opvallend fors element'. Fraai is
ook de werking van het middenrisaliet met
plastisch uitkragende lantaarn en de pit
tige werking van lijsten, die boven van be
neden scheiden. Sterker geprofileerd is
de kroonlijst. Het zou jammer zijn als dit
karakteristieke gebouw zou verdwijnen,
ook al vanwege de oudere historie en de
middeleeuwen.
Wamsinck heeft een opvallend 'gebaar"
gemaakt, op de grens van het historisme,
dat nog verrijkt wordt door het rijke mate
riaalgebruik en de fijne details van het in
1904 naar ontwerp van de bekende Cuij-
persleerling Nicolaas Molenaar aange
bouwde Administratiegebouw met fialen
en sieropschriften. Het OBW stijgt uit bo
ven het beperkt- utilitaire, dat andere oude
weeshuizen kenmerkt.
In hetzelfde jaar (1904) realiseerde archi-
tekt W. de Jong op de hoek tegenover
voornoemd Administratiegebouw een win
kelpand de 'Keizerskroon' in Jugendstil in
opdracht van winkelier Terpstra (hoek
Kleine Kerkstraat). Het is een monumen
taal pand met overhoekse ingangspartij en
balkon. Deze hoekingang werd voorzien
van een fraaie geveltop met stilistisch pas
sende windwijzer met bouwjaar.. Florale
motieven boven de houten vensterkozijnen
verfraaien dit winkelhuis. Het is op dit mo
ment nog in gebruik bij 'Beeldend Aktief
SneeK. Er worden belangwekkende expo
sities van eigentijdse kunst in gehouden,
van goed niveau.
Donkere wolken
Toch wordt deze omgeving bedreigd. De
heer B. Oppewal, medewerker ruimtelijke
ordening van de gemeente Sneek deelde
me telefonisch mede, dat Sneek het ge
meentehuis moet gaan uitbreiden, ten
koste van de bebouwing in de Kleine Koe
straat en omgeving. Gepland zijn o.m. win
kels met bovenwoningen, bars, het ge
meentekantoor en een parkeergarage. j
Iets verderop, voorbij het Administra-
tiegebouw staat aan de Kleine Kerkstraat 4
een imposant, langgestrekt gebouw van
Friese baksteen, dat 9 traveeën telt. Het
bouwjaar is in fraaie cijfers op de gevel te
zien: Anno 1841. Deze gevelwand telt vele
ramen met rondbogen en gietijzeren roe
den. Het is nu in gebruik als Joods restau
rant en fitnesscentrum. Schuin tegenover,
op de hoek: een voormalig horecaonder-
komen: 'Die Porte van Cleve'.
Samengaan van oud en nieuw
De redding van dit waardevolle stukje
oud-Sneek zou moeten bestaan uit de com-t
binatie van goede oude en nieuwe bouw
kunst. De gemeente moet niet zonder
meer gaan slopen, nee, er dient door een
goede ontwerper een prettig-ogend plan
te worden gemaakt, dat tot hergebruik van
oude elementen als het OBW en de 'Kei
zerskroon'leidt. Ze zijn technisch nog so
lide. Een en ander kan heel goed met een
kleinschalige, moderne (post-modemisti-
sche?) kantoor- en winkelarchitectuur
worden gecombineerd. Een brute onder-
gang via de stenen bal of de bulldozer zou
smadelijk zijn voor Sneek.
Heemschut wenst de gemeente en het col
lege van B W veel wijsheid toe, bij de
besluitvorming. Sterkte! En niet alles aan
projektontwikkelaars overlaten.
Literatuur:
1. Catalogus 'Nederland bouwt in bak
steen', Rotterdam 1941. E.H. terKuile, De
architektuur, in: Duizend jaar bouwen in
Nederland, Amsterdam 1957.
2. C.P. Karstkarel, De bouwaktiviteiten
van het Old Burger Weeshuis te Sneek ge
durende de laatste anderhalve eeuw, in:
-Van wezenzorg naar stadsbelang, Het Old
Burgerweeshuis, Bolsward 1981, p. 44-60.
3. J.E. Bazuin, Mensen in de schaduw van
Cruycebroedershof, Sneek 1980.
18
Heemschut, mei-juni 1989
