Noten
St.-Eusebiuskerk aan het Nieuwe Plein, Arnhem. Omamentaal glas met in de vensterkop de
apostel Jacobus Minor. Gebrandschilderd glas uit 1865, naar ontwerp van prof. Kleyn uit
Wenen, uitgevoerd in het atelier van de Firma Nicolas in Roermond (foto RDMZ).
Het zou immers een daad van onge
hoord vandalisme zijn, als de beglazing
ook het slachtoffer zou worden van niet
tijdig genomen maatregelen tot bescher
ming en conservering. Gezocht moet wor
den naar een passende bestemming. Er is
reeds gesuggereerd om de beglazing over
te brengen naar het nieuw te bouwen
ziekenhuis, met de bouw waarvan in 1989
zal worden gestart.
Mocht dat mislukken, dan zou de begla
zing buiten Arnhem wellicht een veilige
nieuwe setting kunnen krijgen. Ik geef
graag een suggestie. Zowel qua inhoud als
factuur zou de cyclus een prachtig educa
tief ensemble vormen in het Bijbels Open
luchtmuseum 'De Heilige Landstichting'.
Eén uit velen?
De afbraak van kerken heeft in het jongste
verleden al vaker geleid tot de ondergang
van monumentale ensembles, waarbij
sculptuur, schilderingen en met name
glasdecoraties, die ongetwijfeld het meest
kwetsbaar zijn en het moeilijkst zijn te her
plaatsen of te bewenen, als 'non valeur'
verloren gaan.
In feite hebben we nog maar van doen
met de eerste symptomen van het gigan
tisch vraagstuk: wat te doen met het door
kerksluiting en -afbraak vrijkomende 'mo
numentale kerkelijke kunstbezit' ten einde
veel onvervangbaars van een definitieve
ondergang te redden. Dit vraagstuk zal in
de komende jaren alleen maar groter wor
den. Het is een nationaal probleem, dat
wel wordt onderkend, maar waarop geen
of althans onvoldoende actie wordt onder
nomen. Nergens ligt een rampenplan
klaar, waarmee de komende schade bin
nen bepaalde perken kan worden gehou
den. Nederland inventariseert zichzelf
straks beurs, maar trekt niet de beurs om
het dreigend gevaar in de praktijk te ke
ren. Op initiatief van de Rijksdienst voor
Beeldende Kunst wordt momenteel ge
werkt aan een reizende overzichtstentoon-
Het middelste en de twee rechter koorvensters
in de St.-Eusebiuskerk aan het Nieuwe Plein.
Afgebeeld zijn onder meer de Arnhemse kerk
patronen Martinus, Eusebius en Walburgis,
schenkers en rechts onder het zelfportret van
de glazenier Joop Janssen (foto RDMZ).
stelling waarin de Nederlandse bijdragen
aan de glazenierskunst in een kader wor
den gezet. Het is navrant te bedenken dat
tegelijkertijd zoveel met de ondergang
wordt bedreigd. Blijft de vraag: wat doen
wij met onze erfenis?
Antwoord: we gooien ons zelf de glazen in!
A.C. Schulte is wetenschappelijk mede
werker van de Rijksdienst voor de Monu
mentenzorg, lid van de Arnhemse monu
mentencommissie en bestuurslid van het
Arnhems Historisch Genootschap 'Pro-
desse Conamur'.
1. P.R.A. van Iddekinge, Arnhem '44/45.
Evacuatie, Verwoesting, Plundering,
Bevrijding, Terugkeer, Arnhem 1981.
2. De Grote- of Eusebiuskerk bezat
slechts enkele ramen met figurale
voorstellingen, o.m. wapenglazen in
het transept en een allegorisch raam in
de kooromgang.
3. J. van Oostveen O.P., Velua Catholica.
Tweede deel 1600-1953, Apeldoorn
1953 (eigen uitgave), blz. 236-237. De
tekst is grotendeels gebaseerd op De
kerk en parochie van St. Walburgis te
Arnhem. Gedenkboek bij het eeuw
feest van de teruggave der kerk 22 juli
1908, Arnhem 1908, blz. 37-38 en 45-46.
4. A.G. Schulte, Een eeuw onder de dek
mantel, St. Martinuskerk in Arnhem,
1875-1975, Arnhem 1975, blz. 33-39 (be
schrijving van de bestaande en verlo
ren gegane vensters).
5. F. West, De Geschiedenis van de
Evangelisch Lutherse Gemeente Tim-
hem, gestencilde uitgave 1977, blz. 16.
In de koorsluiting van de Evangelisch
Lutherse kerk in de Spoorwegstraat
zijn de drie vensters thans beglaasd
met door kerkelijke hoogfeesten:
Kerstmis (geboorte en verkondiging
aan de herders); Pasen (een engel en
vrouwen bij het geopende graf), 1975;
Pinksteren (nederdaling van de
H. Geest over de apostelen), 1980.
6. Parochiegids St. Jan, 1970, uitgegeven
bij gelegenheid van het 75 jarig be
staan van de parochie. Deze kerk aan
de Verlengde Hoflaan is in 1959-1960
opnieuw beglaasd door Alphons
Laudy uit Heerlen. In het kerkportaal
zijn kleine glas-in-lood ramen van A.
Asperlagh.
7. Zie noot 4, blz. 36 en 38.
8. De kerk van O.L. Vrouw Onbevlekt
Ontvangen werd gebouwd in 1911-
1912 naar ontwerp van architect W.G.
Welsing uit Arnhem, die in den lande
vooral bekend is om zijn ontwerpen
voor winkelpanden van de fa. P. de
Gruyter en Zn.
Het neogotische venster in het brede
rechtgesloten koor is met de bouw op
geleverd in 1912.
De vensters van Joep Nicolas, aange
bracht als geschenk bij het zilveren ju
bileum van de bouwpastoor J.A.
Nieuwenhuis, zijn tamelijk onbekend
gebleven. Zie: Van Oldenbuxg Ermke,
'Moderne religieuse glazenierskunst',
Het Gildeboek, XX (1937), blz. 138 (ab
usievelijk als kerk van O.L. Vrouw Ro
zenkrans).
14 Heemschut, januari-februari 1989
