Een gang langs de jonge
bouwkunst in Overijssel
IMPRESSIE
J. Th. BALK
De neo-glorie van Zwartsluis
Een herfstdag onder een grijze wolkenlucht. Maar des avonds liet het teevee-journaal
zien dat het publiek op het Maastrichtse Vrijthof in de zon zat. En ook in het oosten des
lands zou de zon een deel van het wolkendek op de vlucht hebben gejaagd. We reden
de weg op langs Zwartsluis op het ogenblik dat een wat bleke zon door de grijze hemel
priemde. En daarbij op verrassende wijze een gebouw oplichtte dat erop scheen te
wachten - zó stond het daar te pralen met al die witte stroken in de fagade en langs de
gevellijst. Er zit recht boven het grote voorraam een donker torentje op, ook weer
opgetuigd met alle versieringen die de neo-renaissance ook maar te voorschijn kan
toveren uit de grabbelton van de bouw-geschiedenis.
Wie naderbij komt kan de details beter
bewonderen, maar met de lage huizen als
naaste buren is de kerk al een belevenis
op enige afstand. Vooral in het zonlicht dat
de witte partijen helder naar voren
scherpt. Anno 1893 staat er op de gevel
van deze gereformeerde kerk van Zwart
sluis. Het geweldige raam in de voorgevel
doet even denken aan het westraam van
de Utrechtse Janskerk maar de houten trap
er achter doet vermoeden dat het kerkin
terieur van het vele licht door het raam
verstoken blijft. Opvallend is dat de kerk
twee ingangspartijen heeft. Jammer is dat
het vrolijke torentje blinde wijzerplaten
bezit - blijkbaar heeft het kerkevolk nooit
de middelen voor een uurwerk kunnen
opbrengen. De gevel maakt overigens een
goed onderhouden indruk. Minder begrip
kunnen we opbrengen voor het feit, dat
juist aan de overkant een afschuwelijk le
lijke fabriek met hokkerige silo's staat.
Maar voor wie de neo-stijlen een goed hart
toedraagt is een gang naar Zwartsluis ge
woonweg een 'must'.
De kerk wordt ook vermeld op het gra
tis bij Heemschut te bestellen vouwblad
Kampen
In Kampen is het neo-classicisme verte
genwoordigd met de, door de lichte kleur
van het bouwwerk sterk in het IJsselfront
opvallende, synagoge uit 1847 (IJsselkade
33). Een strak gebouw met een harmoni
sche fagade, gedekt door een gevel
driehoek met een rond venster. Naast de
toegangsdeur is een steen aangebracht...
'Een steen weent uit de muurzo luidt het
opschrift boven de namen van 34 gedepor
teerden die nimmer terugkeerden. Er zijn
vijf kinderen bij, de jongste, Louis Salomon
Goudsmit was vier jaar: "uit deze stad weg
gevoerd en omgekomen in de grote dood'.
Het gebouw heeft van 1847 tot 1943
dienst gedaan als synagoge van de Neder-
lands-Israëlietische gemeente. Die ge
meente is in 1947 opgeheven. Jarenlang
stond de synagoge daar maar. In de jaren
1983-1984 is het echter gerestaureerd on
der auspiciën van een commissie uit de
burgerij. De synagoge is nu ingericht als
Huis van gedachtenis, 'Bet-zikkaroon', zij is
op bepaalde uren van de dag voor het pu
bliek toegankelijk. Daarvoor wordt de zij
ingang gebruikt.
'Jongere bouwkunst in Overijssel 1840-
1940', in 1985 uitgegeven ter gelegenheid
van een tentoonstelling in het Overijssels
Museum over dit onderwerp. Zo wordt in
Steenwijk de opmerkelijke letterbehande-
ling van het toegangshek van de villa Rams
Woerthe (Gasthuislaan 21) vermeld. Het is
een typerend stukje Jugendstil-smeed-
werk, waarbij vooral de letters A, M en W
bijzonder mooi zijn uitgevallen. Rams
Woerthe, nu gemeentehuis, werd in 1899
gebouwd door de Amsterdamse architect
A. L. van Gendt.
De samenstellers van het bovenbe
doelde vouwblad schonken in Kampen
verder aandacht aan de Stadsgehoorzaal,
Burgwal 84, naast de Broederkerk waar
van de restauratie nog niet is afgesloten.
Op het ogenblik maakt de Stadsgehoor
zaal, in 1889 tot stand gekomen in neo-re
naissance stijl, bepaald een droeve indruk.
Het is toch blijkbaar zó dat de kwaliteiten
van de vormgeving te zwak zijn om de
sporen van verwaarlozing te kunnen dra
gen. De meningen over de waarde van het
gebouw lopen uiteen - inwendig echter
moet de Stadsgehoorzaal wèl over kwali
teiten beschikken. In elk geval is er een
ingrijpende verbouwing aan de gang en
ook uiterlijk zullen enige wijzigingen wor
den aangebracht. In september 1989 zal
men de Kampense Stadsgehoorzaal in be
tere doen kunnen bewonderen. Voorbij de
Nieuwemarkt, waaraan de gehoorzaal
grenst is nog een neo-classicistische kerk
met Toscaanse zuilen en een koepeltje in
de hoogte, die zeer de moeite waard is: de
Lutherse kerk. N. Plomp bouwde in 1843
deze kerk, die nogal veel gelijkenis toont
met K. G. Zochers St. Augustinus aan de
Oudegracht te Utrecht, gebouwd in de ja
ren 1839-1840.
Zwolle
Voor Zwolle hadden de organisatoren van
de genoemde tentoonstelling een stads
wandeling samengesteld om in betrekke
lijk korte tijd enige uiteenlopende speci
mina van jongere bouwkunst te leren ken
nen. Allereerst aan het begin van de nog
altijd statige Stationsweg, op nr. 2, hoek
Burgemeester van Roijensingel de villa in
eclectisché stijl. Nog geheel in goede
doen. Even naar links, op nr. 7, is een villa
in neo-renaissancestijl en lopen we nog
even verder, de brug over de binnenstad
in: op de Blijmarkt rijzen de zuilen op van
de neo-classicistische ingangspartij van
het voormalige gerechtsgebouw (E. L. de
Coninck). Dateert uit 1841.
Terug over de Singel met zijn overdaad
Gereformeerde kerk van Zwartsluis (1893) in
neo-renaissance stijl.
Synagoge van Kampen in neo-classicistische
stijl (1847).
Winkelpui voormalige apotheek in Zwolle in
Jugendstil (1904).
Marechaussee kazerne te Zwolle in Amster
damse School stijl (1929-1931)
Heemschut, november-december 1988 9
