mm
Herbouw Valkhof zou 'archi
tectonisch lijk9 opleveren
RECO
ABELE REITSMA
Ir. P. E. Hoeke op forum van Heemschut en Kunsthistorische Salon
Nijmegen:
Reconstructieplannen in brede context geplaatst.
Als ergens terughoudendheid vereist is bij een reconstructieplan, dan is dat wel bij het
Nijmeegse Valkhof, zo bleek zaterdag 29 oktober in De Lindenberg te Nijmegen op het
'Valkhofforum', dat georganiseerd werd door de Kunsthistorische Salon Nijmegen en
Heemschut Gelderland. Het plan voor herbouw van de in 1796/"97 gesloopte burcht is
omgeven met talloze twijfels. Enhet huidige Valkhofpark met kapelrestanten uit de 11e
en 12e eeuw heeft al een historische betekenis van nationale allure. Voldoende reden om
de gedachtenwisseling over een Valkhof-reconstructie synoniem te verklaren met 'een
bezinning op de reconstructie in Nederland'.
kan en dat hooguit een symbolische re
constructie verantwoord is. Altijd geldt im
mers: "Vertel niet meer over de geschiede
nis dan je er werkelijk van weet'. De hoog
leraar waarschuwde nadrukkelijk voor het
gevaar van historiserende ingrepen voor
de beide kapelrestanten, ook omdat deze
een zeldzaam authentieke document-
waarde bezitten.
Creatieve impotentie
Een andere spreker, de kunsthistoricus dr.
W. F. Denslagen, betitelde een zuiver
technische of historische benadering als
'blikvernauwing'. Voor hem gaat het in de
eerste plaats om de stedebouwkundige
problematiek. Het huidige park ziet hij als
een ideaal meditatiepunt aan de rand van
de stad. Een toeristische trekpleister lijkt
hem op deze plek allerminst gewenst.
Integendeel, het omgevingsverkeer moet
worden ingeperkt om de rustfunktie te
kunnen versterken.
Ook de Nijmeegse stadsarchitect ir. P. E.
Hoeke koos een bezinnende invalshoek.
Hij benaderd het reconstructie-voorstel
zoals elke andere bouwopgave, met als es
sentiële vraag: 'Waarom bouwen?'. Her
bouw kan voor hem alleen als de oor
spronkelijke maatschappelijke functie ge
bleven is en om een oude vorm vraagt.
Anders is er sprake van nabouwen, zoiets
als 'creatieve impotentie'. De vorm die dan
ontstaat ziet hij als een 'architectonisch lijk"
omdat de funktie, de ziel van het bouw,
ontbreekt. Hoeke weet in Nijmegen wel
andere plekken die eerst om een invulling
vragen.
Mr. H. G. M. Strous, burgemeester van
Voerendaalpleitte voor een pragmati
sche benadering. In zijn gemeente heeft
hij te maken met plannen voor de recon
structie van een romeinse villa tot een ar
cheologische attractie. Daar beoordeelt hij
de educatieve waarde en de toeristische
aantrekkelijkheid van het project. De uit
eindelijke realisatie hangt af van de com
merciële vooruitzichten.
Reconstructie-maquette van het burcht-complex.
De aankondigingsfolder deelde al mee dat
'de strijdende partijen hun inmiddels on
wrikbaar geworden stellingen 'hadden in
genomen. Tijdens het congres bleek de
spanning wel mee te vallen, hoewel de
sprekers eikaars standpunten graag met
gekruide taal kleurden. Zo gaf de internati
onale reconstructie-rage aanleiding tot de
aanduiding 'maxi-playbackshow'. Onder
het publiek beperkte de emotie zich tot
partij-gewijs applaus en gegrinnik.
Twijfels
De eerste spreker, drs. G. Th. Lemmens,
directeur van de Nijmeegse Commanderie
van St. Jan, wist een positief-kritische sfeer
te scheppen. De museumdirecteur gaf een
historisch overzicht met dia's van oude (ar
tistieke) afbeeldingen van de burcht. Het
overzicht kweekte begrip voor het 'dro
men' over de verdwenen bouwsels, maar
maakte ook de onvermijdelijke twijfels
zichtbaar.
Op de tientallen afbeeldingen van de
burcht, vanaf 1575, zijn de belangrijkste
onderdelen van het complex telkens wel
te herkennen, maar de verhoudingen en
de architectonische detaillering wisselen
sterk. De maquettes die naar de afbeeldin
gen gemaakt zijn, blijven daarom noodge
dwongen op de vlakte.
De voorzitter van de Valkhofvereniging,
drs. J. M. T. Nooy, stelde zich strijdbaar op
en bleek voorbereid te zijn op kritiek. Re
constructie vindt hij cultuur-historisch wel
verantwoord maar identieke herbouw
technisch onmogelijk. Door alleen de ka
rakteristieke burchtdelen terug te bren
gen, wil hij het park behouden.
Geloofwaardigheid
Restauratie-architect prof. dr. ir. C. L. Tem-
minck Groll vroeg zich af of reconstructie
van de burcht restauratie-technisch ge
loofwaardig is uit te voeren. Bouwmateria
len en fundamenten zijn met de sloop ver
dwenen; de burcht had geen simpel ont
werp, maar was een complex van eeuwen
lange wijzigingen; de afbeeldingen geven
geen uitsluitsel over afmetingen, materia
len, details en interieurs; elders zijn onvol
doende authentieke voorbeelden voorhan
den. Zijn conclusie was dat herbouw niet
Grootste gemene deler
Hoewel de standpunten inderdaad on
wrikbaar lijken en de discussie geen uit
gesproken conclusies opleverde, is er wel
een 'grootste gemene deler" te ontwaren.
Zo zijn bescheiden middelen om enkele
burchtomtrekken weer te geven goed be
spreekbaar. Herstel van de parkaanlegzal
op een brede sympathie kunnen rekenen.
En volledige reconstructie lijkt voor
niemand nog reëel te zijn.
Los van de standpunten over het Valkhof,
heeft het congres een waardevol kader
van benaderingen opgeleverd voor recon
structievraagstukken. Dit kader kan straks
dienst doen bij de standpuntbepaling van
formele organen. Maar voorlopg zijn de
herbouwplannen van de Gemeenteraad
van Nijmegen en de Minister van Cultuur
nog niet gepasseerd..
Rectificatie: In het vorige artikel, 'het Valk
hof: de aandacht verleggen?' (Heemschut
9/10, blz. 16), zijn twee alinea's verwisseld.
De negen regels boven het kopje 'Histori
sche structuur' ('Op de plektot 'herinrich
ting aanhoren boven het kopje 'Meer mu
seumsuggesties'.
Heemschut, november-december 1988 35
