Het particulier initiatief
De overheid staat er gelukkig niet alleen
voor. De langste staat van dienst, met be
trekking tot de zorg voor de stedelijke
ruimte vanuit de burgerij, hebben de
Vrienden van de Stadskern in Zwolle. De
Vrienden kortweg, opgericht in '55, heb
ben, voorzover ons bekend, zelf geen pan
den in eigendom en vertonen veel ken
merken van wat wij tegenwoordig een ac
tiegroep zouden noemen. Centraal in de
aanpak stond het op gang houden van de
dialoog met de gemeente, ook als de za
ken voor het monumentenbelang er nog zo
slecht voorstonden. De naam van wijlen
Han Prins, als aandrager van monument-
vriendelijke alternatieven op momenten,
dat alles verloren leek dient hier zeker, als
uitzondering maar met ere, vermeld te
worden. De Vrienden hebben zeer veel
bereikt en als mooiste wapenfeit (maar dat
is wel onze persoonlijke mening!) staat
daar midden in Zwolle dat gloednieuwe
stadhuis. Nergens z'n hypermoderne aard
verloochenend, maar zich moeiteloos voe
gend tussen laatgotische Weme en Oud
Stadhuis. Een schitterend bewijs dat monu-
mentenzorgers ook heel goed in staat zijn
creatief mee te denken over de vormge
ving van onvervalste nieuwbouw in een
oude stad.
Stadsherstel
In Deventer was de opzet van het particu
lier initiatief in '68 meteen een zakelijke.
Vanuit de Stichting Werkgroep Bergkwar-
tier werd de N.V. Bergkwariier Maat
schappij tot Stadsherstel opgericht. De ge
meente nam eerst bescheiden, maar na de
eerste successen royaal, deel in het aan
delenkapitaal. De persoonlijke contacten
van enkele oprichters waren zeer belang
rijk bij het interesseren van andere grote
investeerders. De werkwijze is in de loop
der jaren onveranderd gebleven en men
hoeft vandaag de dag maar in het Berg-
kwartier rond te kijken om de juistheid
hiervan bevestigd te zien. De gemeente
maakt de N.V. attent op een pand, waar zij
zelf niet aan toe komt. Na het sluiten van
een samenwerkingsovereenkomst wordt
de gehele restauratie zelf verder uitbe
steed aan het stedelijk bureau monumen
tenzorg. De gemeente brengt de N.V. dit
werk in rekening. Na de restauratie pro
beert de N.V., via de bij haar genoteerden
op de wachtlijst, het pand te verhuren en
wordt het pand tegen kostprijs in eigen
dom overgedragen aan de N.V.
Een nadeel van deze aanpak lijkt het dat
de huren aan de hoge kant blijven. Men
dient zich echter terdege te realiseren dat
er zonder deze manier van werken hele
maal geen panden meer zouden zijn! Ook
'Bergkwartier' houdt een vinger aan de
pols als het gaat om nieuwbouw in de oude
stad.
De jongste loot aan de stam van het par
ticulier initiatief is de Stichting Stadsherstel
Kampen, opgericht in '83. In het stichtings
bestuur is de gemeente vertegenwoordigd
door haar hoofdambtenaar van de afdeling
monumentenzorg als adviseur. Ook deze
stichting hanteert een zakelijke werkwijze,
alleen is zij een stichting zonder kapitaal.
De stichting heeft haar eigen projectbege
leiders en fourneert zelf de juridische, sub-
sidietechnische en fiscale kennis. In de
De CeUebzoederspoort in Kampen (fotoj. W. Scholte Nordholt).
meeste gevallen taxeert een makelaar de
haalbare verkoopprijs van een te restaure
ren gebouw. De Stichting wil daarbinnen
blijven zodat het risico nagenoeg uitgeslo
ten is. De aannemer draagt het financiële
risico voor het project, wat wil zeggen, dat
bij voltooiing van de restauratie hij het
pand van de stichting koopt als er nog
geen andere gegadigde eigenaar/bewo
ner is gevonden.
Stadsherstel Kampen heeft de wind in
twee opzichten mee: allereerst de toege
nomen belangstelling voor het wonen in
de Kamper binnenstad, èn de goede sa
menwerking met de gemeente, die haar
zelfs tot eerst aangewezene voor restaura
ties in de binnenstad heeft bestempeld. Al
diverse projecten werden verwezenlijkt,
het meest in het oog loopt het Soete-
Naeme-Jhesushuis, waarvan wel beweerd
werd dat het nog overeind stond dankzij
de lantaarnpaal voor de deur! Die lantaarn
paal is overbodig geworden, het Soete-
Naeme-Jhesushuis staat er weer prachtig
bij en herbergt vijf afzonderlijke wonin
gen. De Stichting wil ook door voorlichting
de burgerij enthousiast maken voor haar
werk. En leden werven? Het laatste lijkt
zeker nodig, is het niet financieel dan toch
moreel, Da vid kan in zijn strijd tegen Goli
ath best wat hulp gebruiken.
Perspectieven
Achteromziend kunnen de IJsselsteden
trots zijn op hetgeen, voortvloeiend uit de
samenwerking tussen overheid en particu
lier initiatief, bereikt is. Het is niet aan ons
en het past ook niet helemaal binnen het
kader van dit artikel om beleidsaanbeve
lingen te doen. Anderzijds spelen er ge
noeg zaken die het beeld wat kunnen nu
anceren, het is niet allemaal rozengeur en
maneschijn.
In Kampen dreigt het IJsselfront aange
tast te worden door een stormvloedkering
en in Zwolle zijn plannen voor een grote
parkeergarage. In alledrie gemeenten hikt
de overheid tegen taakverzwaring (jon
gere monumenten, MIP) en inkomstenver
mindering aan. Het beroep op het particu
lier initiatief lijkt eerder sterker te worden
dan minder. De toekomst is onzeker en het
zou jammer wezen als zij teniet deed wat in
het verleden is bereikt. Overheid en bur
ger zullen in de toekomst misschien nog
meer op elkaar aangewezen zijn dan nu
het geval is. Het maatschappelijk draag
vlak leek in de drie steden tamelijk smal,
terwijl allerlei onderzoekingen hebben uit
gewezen dat een groot percentage van de
Nederlanders zich interesseert voor monu
menten en het goede van hun behoud in
ziet. Wellicht dat hier een nieuwe uitda
ging ligt voor de gemeentelijke overheden
en reeds geïnteresseerden om in goede
samenwerking hun beider mogelijkheden
in mankracht en middelen te vergroten.
Niet tegenover elkaar, maar mèt elkaar.
De IJsselsteden zijn stuk voor stuk een der
gelijke inspanning meer dan waard!
Dit artikel had niet geschreven kunnen
worden zonder de welwillende monde
linge en schriftelijke informatie-verstrek
king door de volgende personen en instel
lingen: dhr. R. G. Busser (gem. Kampen
m.z.), de hm. H. J. Weil, H. P. M. Strengers,
W. R. M. van Werkhoven (Stichting Stads
herstel Kampen), dhr. J. R. M. Magdelijns,
dhr. J. B. Beemink (gem. Deventer m.z.),
dhr. Witteveen (N.V. Bergkwartier Maat
schappij tot Stadsherstel, Deventer), mevr.
M. Meindertsma (weth. m.z. Zwolle) dhr.J.
de Jong (gem. Zwolle m.z.), mevr. W. Fre-
deriks-van Ieperen (Vrienden van de
Stadskern, Zwolle).
18 Heemschut, november-december 1988
