Inventarisatie jonge
bouwkunst in 't Vjenne
JONGE BOUWKUNST
ANNEMARIE TEN CATE
Oosteinde
Wapen van de gemeente Vriezenveen,
'Een dorp met een geheel eigen gezicht, alle huizen staan scheef op de Dorpsstraat', luidt
de kop van de 'special' een kennismakingsfolder over Vriezenveen en dit gezicht hoopt
men tebehouden. Vanaf eind 1987is men in Vriezenveen (18.500 inwoners) bezig ge
weest met het opstellen van het bestemmingsplan 'Oosteinde', hetgeen binnenkort aan
vaard moet worden. Op initiatief van de gemeente is vooruitlopend op de totale inventari
satie in het kader van het MIP (Monumenten Inventarisatie Project) dan ook het Oost
einde met voorrang geïnventariseerd. Wethouder Hans J. Kobes van Vriezenveen is van
mening, dat, wil een deel van de bebouwing van dit oude veendorp behouden blijven,
men met geld over de brug dient te komen. Daarom is er inmiddels op de begroting 1988
uit het fonds Stads- en Dorpsvernieuwing 50.000 gulden gereserveerd om de bewoners
van karakteristieke panden straks financieel tegemoet te komen.
verdeeld in evenwijdige 'hoeven', d.w.z.
percelen van ca 112 meter, gescheiden
door afwateringssloten. Door vererving
van de hoeven ontstonden ter weerszijden
van de dorpsstraat percelen, die soms
slechts enkele meters breed, maar vaak
kilometers diep waren. De boerderij be
vond zich aan de dorpsstraat en van daar
uit werd het land in noordelijke en zuide
lijke richting ontgonnen. Nadat de dorps
straat aan weerszijden 'volgebouwd' was,
ontstond de merkwaardige situatie dat
men achter de bestaande bebouwing
nieuwe woningen ging bouwen, die via op-
paden te bereiken waren. Een tweede
merkwaardigheid is dat de kaarsrechte
dorpsstraat (ca 6 km lang) niet haaks op
de bestaande kavels staat, zodat de oude
bebouwing niet evenwijdig aan de dorps
straat is, hetgeen een trapsgewijs straat
profiel geeft.
De Peddemorsboerderij aan Westeinde 324,
gebouwd in traditionele stijl in begin 19e
eeuw. Het startsein voor de restauratie werd
op de laatste Open Monumentendag gege
ven. Na voltooiing zal hierin de plaatselijke
WV worden ondergebracht.
'Rusluie'
Alvorens verder op deze gunstige ontwik
keling in te gaan eerst iets over dit won
derlijke dorp. Vriezenveen is allereerst
natuurlijk bekend door de nauwe betrek
kingen met het Russische St. Petersburg,
dat tot de Revolutie in feite een Nederland-
sche 'kolonie' was. Vele Vriezenveners
trokken met hun huifkarren oostwaarts en
verhandelden met name textiel. Nog later
vestigden velen zich in Rusland; zij kregen
de bijnaam 'Rusluie'. (Door middel van een
cultureel verdrag hoopt men spoedig deze
oude banden weer aan te trekken).
Hoeven
De huidige vorm van Vriezenveen is in het
midden van de 17e eeuw ontstaan. Dit
hangt samen met de wijze van ontginning
van de veengronden. De gronden waren
Oosteinde 3. Voorbeeld van een 'K-pand'.
Dit gebouw zal in de toekomst een 'K-pand'
moeten worden.
Brand
Veel van de oorspronkelijke boerderijen
zijn inmiddels verdwenen, vooral de grote
brand in 1905 heeft in het Westeinde tegen
de 300 woningen verwoest. Het oude pa
troon van de bebouwing werd met de in
voering van de bouwverordening in de
dertiger jaren doorbroken. De huizen
mochten niet meer achter elkaar gebouwd
worden en ook werd elke vorm van lintbe
bouwing verboden. Twee decennia later
veroorzaakte vervolgens de rigoreuze ruil
verkaveling grote veranderingen in het
landschapsbeeld; beplanting en waterlo
pen veranderden. In de loop der jaren ver
anderde Vriezenveen van een agrarische
in een woongemeente (nu is nog slechts
5% van de bevolking agrariër). Boerde
rijen werden vervangen door woningen en
met name in het midden (het centrum) ver
schenen vele winkels. Het Oosteinde,
waar zich van oudsher de rijkere boeren
woningen bevonden, is echter nog betrek
kelijk ongeschonden en dit wenst men zo
te houden. Nieuwbouw bevindt zich ten
zuiden van de dorpsstraat Westeinde. Het
bestemmingsplan Westerbouwlanden, ten
noorden van de dorpsstraat is inmiddels
gedeeltelijk gerealiseerd. Binnen de ge
meente Vriezenveen valt overigens het na
tuurreservaat 'Engbertdijkvenen' (ca
865 ha).
'K-Panden'
Bij de opstelling van het bestemmingsplan
'Oosteinde' hebben 52 panden een K
Karakteristiek) opgeplakt gekregen.
Ze worden beschouwd als beeldbepa
lende bebouwing en de bewoners kunnen
in de toekomst aanspraak maken op subsi
die tot maximaal 5.000 gulden, mits men
zich aan de gemeentelijke verordening
houdt. Omdat de bewoners tegelijkertijd
subsidiemogelijkheden werd toegezegd,
is de bestempeling als K-monument over
het algemeen in goede aarde gevallen. In
de Raadsvergadering van 22 september
zijn de Monumentenverordening (opge
steld naar voorbeeld van de V.N.G.) en de
Subsidieregeling Gemeentelijke Monu
menten bekrachtigd. Men hoopt nog voor
het eind van 1988 in samenwerking met het
Oversticht te Zwolle een Monumenten
commissie in het leven te roepen, die de
Gemeente in deze met raad en daad zal
bijstaan. Hierna kan het Vriezenveens mo
numentenbeleid daadwerkelijk op volle
toeren gaan draaien. De inventarisatie bin
nen het bestemmingsplan behelst voorlo
pig alleen de voorgevel. Wanneer
Vriezenveen in zijn totaliteit geïnventari
seerd wordt zullen er uitgebreidere be
schrijvingen gemaakt worden. Men schat
overigens dat het aantal 'K-panden' zeker
zal verdubbelen. Vriezenveen is in ieder
geval op de goede weg en uniek is het feit
dat beschikbare subsidiegelden er eerder
waren dan de Monumentenverordening.
Dorpsstraat Vriezenveen met haaks op de
Dorpsstraat staande bebouwing.
Heemschut, november-december 1988 11
