Het 'levend' wit uit het Gein
LEO VAN DERMEULE
Piet Jonker aan het woord over zijn replica's
Vooruitblikkend op zijn aanwezigheid in Zutphen op de Restauratievakbeurs van 19 t/m
21 oktober a.s. had Heemschut een gesprek met Piet Jonker, handelaar in authentieke
bouwmaterialen en interieurdelen. Piet Jonker handelt echter niet alleen, hij produceert
ook. Samen met ceramist Bob Sytsma uit Heerenveen vervaardigt hij al geruime tijd de
z.g. 'witjes'.
Hoe is dat zo gekomen
Jonker: 'Het liefste lever ik een aanne
mer of architect voor zijn restauratie echt
oud materiaal. Ik zit al zo'n twintig jaar in
dit vak en al gauw ontdekte ik dat die heel
eenvoudige, bescheiden, maar zo sfeer
bepalende onbeschilderde tegeltjes, die
in alle zeg maar onofficiële vertrekken als
wandbekleding aangewend werden, vrij
wel niet meer te krijgen waren. Bij zowel
iedere restauratie kun je ze gebruiken en
zoveel komen er door sloop niet op de
markt. Toen pas, en ook gedwongen door
de matige kwaliteit van de nieuwvervaar-
digde 'witjes', heb ik besloten ze dan maar
zelf te gaan maken.'
Veel van klei mengen, bakken en glazu
ren wist hij echter nog niet af, maar die
deskundigheid was wel te vinden in de
persoon van Bob Sytsma. 'We zijn, met als
ruggesteun Gerrit Paape's 'De Platteelbak-
ker of Delftsch Aardewerkmaker' uit 1794,
zelf klei gaan samenstellen en gaan proef-
bakken. Daar zijn we in totaal bijna twee
jaar mee bezig geweest, en al die tijd ver
dien je nog geen cent.' Het precieze recept
van de klei, en de plaats waar ze vervaar
digd wordt, houdt Jonker begrijpelijker
wijs geheim. Wel wil hij kwijt dat de klei
enigszins 'gemagerd' (d.w.z. vermengd
met harder materiaal b.v. zand om haar tij
dens het bakken minder te laten krimpen
LvdM.) wordt en ook wordt er kalk toege
voegd om een mooie witte scherf te krij
gen zoals dat heet.
Voor verdere technische details wordt
even de hot-line naar Heerenveen inge
schakeld. Een vraag aan Bob Sytsma:
wordt de klei na de eerste kneding en in
drogen ook nog met de voeten getreden?
'Jawel, door m'n schoonvader.' Gelach. In
vroeger tijden waren platteelbakkers als
de dood voor b.v. plotseling opstekende
harde wind omdat daardoor de trek in de
schoorsteen veranderde, de temperatuur
te snel opliep en een baksel mislukte.
Luisteren ze in Driemond en Heeren
veen naar het weerbericht?
'Met onze computergestuurde, elektri
sche, hypermoderne oven is dat niet meer
echt nodig, maar werkelijk alles ondervan
gen of voorspellen kun je niet, dit werk
behoudt altijd een verrassingselement.' Na
kneden, walsen en snijden volgt de ruw-
brand, met als resultaat het z.g. biscuit-aar
dewerk, dat wordt geglazuurd en eventu
eel nog beschilderd, waarna het voor de
tweede maal in de z.g. gladbrand wordt
gebakken.
Indien alleen geglazuurd wordt ontstaat
zo een 'witje', maar op de rondleiding zien
we ook prachtige blauwe, mangaan- en
zelfs meerkleurige muurvlakken, schouw-
wanden en tableaus horizontaal uitgestald.
'Bob heeft een geweldige feeling voor han
den en stijlen van afzonderlijke schilders,
hij observeert, probeert en even later
komt er een perfecte replica uit zijn pen
seel, die ingeboet tussen de authentieke
tegels daarvan niet te onderscheiden is.'
Hetgeen ondergetekende alleen kan be
amen en bij hem meteen de volgende
vraag doet opkomen.
Zullen bij toekomstige restauraties de
originelen uit de 18e eeuw te onderschei
den zijn van de Jonker/Sytsma-replica's?
'Aan de voorkant niet, aan de achterkant
wel. Wij brengen geen merkteken aan of
zo, tenzij op uitdrukkelijk verzoek, maar
wij zanden onze tegels niet, ze büjven glad
van achteren.' Is een witje nu echt wit?
'Niet zoals een pas gewit plafond of een
onbeschreven stuk papier,'versgevallen
sneeuw. Ieder baksel levert een andere
nuance, ik spreek zelf ook het liefste van
levend wit.'
Wat doet Jonker zoal om zijn produkt te
promoten. Adverteren?
'Ook, we hebben zelfs een keer een in
formatieve lezing/rondleiding met betrek
king tot onze tegelfabricage georgani
seerd. Daar was flink wat belangstelling
voor en de positieve reacties waren niet
van de lucht, maar daarna: niets!! Volgens
mij blijft toch de kwaliteit van ons produkt
en de daar uit voortkomende mond-tot-
mondreclame het belangrijkst.'
De toekomst heeft hij daar nog plannen
voor, uitbreiding van zijn bedrijf bijvoor
beeld?
'Niet direct, ik ben geen heilige en winst
is hier geen vies woord, bovendien heb ik
Bob en nog vier mensen aan het werk te
houden, maar wordt het te groot dan ver
hes ik de greep op de kwaliteit en die ligt
me te na aan het hart. Maar nu we het toch
over de toekomst hebben, we zouden het
verwelkomen als de heren aannemers
eens wat meer bereid zouden zijn authen
tieke oude materialen te gebruiken bij hun
restauraties. Toegegeven hun winstmarge
zou dan wat kleiner zijn, alhoewel dat nog
niet eens altijd hoeft, maar de kwaliteit van
het werk zou er met sprongen op vooruit
gaan. De opdrachtgevers hebben toch
recht op een goed produkt?' Waarvan
acte.
Het bedrijf van Piet Jonker is gevestigd:
Gein Oost 33,1109 AB Amsterdam-ZO
(Driemond), tel. 02940-18777, en is iedere
zaterdag tussen 10 en 16 uur vooraan- en
ondernemend publiek geopend. Ubent
welkom!
18e eeuwse schouw, type Smuiger, door Piet Jonker in opdracht van W. de Kruis gemaakt en
geplaatst in een monumentaal winkelpand aan de Lage Dijk 13 te Zaandijk. De schouw is
opgebouwd uit witjes en omkaderd door randtegels met bloem-motief. Op de boezem een
tableau met bloemenvaas, opgebouwd uit 24 tegels. De schouw is te bezichtigen.
10 Heemschut, september-oktober 1988
