Reizende
tentoonstelling over
de Atlantikwall
BERT FRANSSEN
Interesse voor Duitse bunkers ontwaakt
Een gevoelig onderwerp. Er loopt een 6000 km lange linie van tienduizenden verdedi
gingswerken langs de westkust van Europa. De Atlantikwall, gebouwd door de Duitsers
tussen '40 en '45. Langzaam maar zeker komen Duitse bunkers in de belangstelling. Voor
volgend jaar is zelfs een door Europa reizende tentoonstelling over de Atlantikwall
gepland.
Er zijn vele Duitse verdedigingswerken in
Nederland, misschien wel een paar dui
zend (het juiste aantal weet niemand). Zijn
dat duizenden monumenten?Dat is maar
hoe je het bekijkt. Ze maken deel uit van
een pakweg 6000 km lange verdedigings
linie, de Atlantikwall. Lopend van Noorwe
gen, via Denemarken, Duitsland, Neder
land, België naar de golf van Biskaje.
Tienduizenden werken in totaal. Maar vele
zijn al verdwenen, vooral in Nederland.
Aan de ene kant niet zo'n ramp: er blijven
er nog 'genoeg' over. Maar de verdwenen
bunkers zijn bepaald niet de minst interes
sante.
Historicus Peter Saai, deskundig op het
terrein van 19de en 20ste eeuwse verdedi
gingswerken: 'In Nederland zijn heel veel
interessante bunkers verdwenen. Sinds de
oorlog is een groot stuk van de duinen af
geslagen en als hier een bunker op het
strand terecht komt wordt ie opgeruimd.
In Frankrijk laat men hem gewoon liggen.
In Noorwegen kalft natuurlijk minder af,
daar staat nog bijna alles wat gebouwd is.
Een heel interessant complex lag op het
eiland Beer. Het was het kemwerk van de
Festung Hoek van Holland en omvatte
tientallen bunkers op een heel klein ge
bied, dat is helemaal verdwenen. Daar is
het Botlek-gebied voor in de plaats geko
men. Katwijk-ander voorbeeld - had een
heel interessant complex met luchtafweer-
batterijen en open beddingen voor kustge-
schut. Allemaal onder het zand geschoven.
Vijf jaar geleden was het nog helemaal in
tact.'
Wie interesseert zich voor de Atlantik
wall? Degenen die zich er beroepshalve
mee bezighouden zijn op de vingers van
één hand te tellen. Voor een deel verklaart
dat juist Peter Saais interesse. 'Een afge
likte kerk, dat weten we nu wel!' zegt hij
pittig. 'Bunkers zijn ruines waar niemand
zich mee bemoeit. Dat zijn voor mij de
ideale monumenten.' Samen met
collega Rudy Rolff reisde hij de
Atlantikwall
enige
malen
af (Noorwegen nam Rolff alleen voor zijn
rekening). Ze verzamelden enorm veel
materiaal: plattegronden, voorwerpen,
kaarten, maquettes, oude filmfragmenten.
Voor 'modeme' verdedigingswerken komt
echter geleidelijk meer belangstelling,
ook van overheidszijde. En zo kan het ge
beuren, dat de Stichting Kunstprojecten te
Rotterdam een tentoonstelling over de At
lantikwall in voorbereiding heeft. Het is
een particuliere instelling zonder banden
met overheid of bedrijfsleven. Zich rich
tend op het organiseren van tentoonstellin
gen voor een breed publiek, waar vanuit
de Stichting geen geld bij moet, want dat
heeft ze niet. Rondreizende tentoonstellin
gen zijn heel aantrekkelijk. Een voorbeeld
daarvan is 1'Architecture est un jeu...mag-
nifique. Een aantal architecten kreeg de
opdracht met LEGO woonhuizen en ge
bouwen te ontwerpen, die op de tentoon
stelling getoond worden.
In de Atlantikwall vermoedt men ook
een rondreizende publiekstrekker. De
plannen van Albert Roskam, directeur van
de Stichting Kunstprojecten, zijn ambitieus.
Op de tentoonstelling moet in zijn visie iets
duidelijk worden over ontstaansge
schiedenis, architectonische betekenis en
huidig gebruik van de verdedigingslinie.
Zo'n zestig procent van het oppervlak
wordt echter ingenomen door opdrachten
die gegeven worden aan landschapsarchi
tecten en kunstenaars. Bunkers als inspira
tiebron voor kunst design.
Emoties
Geschiedenis en architectuur van de At
lantikwall zelf komen er dus wat bekaaid
af. Peter Saai, die het historische gedeelte
voor zijn rekening neemt, vindt het heel
jammer. Maar volgens Albert Roskam kon
zijn stichting niet anders. Met name in Bel
gië en Frankrijk ligt het onderwerp Duitse
bunkers erg gevoelig. Benadrukken van
De batterij van bunkers 'Heerenduin'bij IJmuiden (foto Stichting Kunstprojecten in Rotterdam)
6 Heemschut, juli-augustus 1988
