Jugendstil-pand in Veendam
met sloop bedreigd
JUGENDSTI
Herbouw havenlicht
Pleidooi voor
schepradgemalen
Station van
Hoogezand mag niet
verdwijnen
Oude boerderij Pand Kos aan de Kerkstraat met sloop bedreigd,
(foto Lydia Sloothaak)
blemen alleen maar groter zullen
worden. Volgens de bond is het
oude dorp niet gediend met een
uitbreidend grootschalig winkel-
bestand.
Emmeloord - De lichtwachterswo-
ning in de voormalige vluchthaven
Oud-Kraggenburg, midden in de
Noordoostpolder, is een van de 31
rijksmonumenten in de provincie
Flevoland. Vroeger moesten schip
pers bij het naderen van de vlucht
haven het licht op dit huis in één
lijn zien met het havenlicht op het
hoofd van de leidam. Het haven
licht is er nog steeds, maar nage
noeg weggeroest en vrijwel zeker
niet meer te herstellen. Waar
schijnlijk is het licht geen be
schermd monument, maar de Bond
Heemschut heeft B en W van de
gemeente Noordoostpolder toch
gevraagd het volgens de oorspron
kelijke tekeningen opnieuw te
laten vervaardigen. In het onder
wijs kan het havenlicht dan dienen
als leerproject. Volgens de bond
behoort het licht als samenstellend
deel van het monument Oud-Krag-
genburg behouden te blijven.
Kampen - Het Waterschap IJssel-
delta heeft nog twee gemalen met
ijzeren scheprad in gebruik, name
lijk het uit 1856 daterende gemaal
in de polder Broeken en Maten en
dat van de polder Mandjeswaard,
dat is gebouwd in 1926. Het water
schap wil de gemalen automatise
ren en meent dat de bestaande
mechanische installaties zich daar
voor niet lenen. De Bond Heem
schut heeft de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg verzocht te wil
len bevorderen dat beide gemalen
op de rijksmonumentenlijst wor
den geplaatst. Schepradgemalen
worden immers niet meer ge
bouwd en zijn in Nederland zeld
zaam. Het scheprad is vijf eeuwen
lang toegepast en heeft bij uitstek
gezorgd voor het bewoonbaar hou
den van grote delen van het land.
Daarbij komt nog dat geen enkel
ander type opvoerwerktuig zo
eenvoudig is, een zo lange levens
duur heeft en zo geringe onder
houdskosten vergt. Cultuur-histo
risch zijn ze van grote waarde,
meent de bond.
Hoogezand-Sappemeer - Het ruim
honderd jaar oude stationsgebouw
dreigt te verdwijnen en te worden
vervangen door een kleiner ge
bouw. De Bond van Heemschut
zette zich in voor behoud van het
oude gebouw, maar de gemeente
wilde met de Nederlandse Spoor
wegen niet tot overeenstemming
komen. De gemeenteraad had af
gezien van verdere steun aan be
houd van het oude gebouw.
De Bond Heemschut heeft nu de
minister van Verkeer en Water
staat verzocht er bij de directie van
de Nederlandse Spoorwegen op
aan te dringen de sloop in elk ge
val tot 1 januari 1989 op te schorten.
In de resterende tijd wil de bond
zich intensief inzetten voor het be
houd van het gebouw.
Aan het Beneden Oosterdiepin Veendam wordt op dit moment het fraaiste Jugendstil-
pand van deze Groningse gemeente met sloop bedreigd. Voor ons reden de werkgroep
Jugendstil - architectuur Veendam hieronder ruimte te geven het pand te 'verdedigen'.
Fred C. Ootjers geeft allereerst de historische waarde van het object aan.
'Het betreffende gebouw - schrijft hij - is
een unieke representant van het tijdperk
van de industrialisatie van Veendam, die
op gang kwam na het verdwijnen van de
scheepvaart (midden van de tweede helft
van de vorige eeuw). Aan het Oosterdiep
verrezen toen in snel tempo o.a. verschei
dene kantoorpanden en fabrikantenwo
ningen, waarvan enkele onder Jugendstil-
architectuur werden gebouwd. Het pand
Beneden Oosterdiep 23 is zo'n gebouw,
(zie foto pag. 3)
Kort na 1903 verrees het als een gloed
nieuw en destijds zeer modem onderko
men voor de Nederlandsche Hypotheek
bank. Deze Nederlandsche Hypotheek
bank was in 1890 opgericht door de Veen-
dammers mr. N. F. Wilkens en dr. Bos en
beleefde onder de opkomende industriali
satie een spectaculaire groei. Zó goed
ging het de Nederlandsche Hypotheek
bank voor de wind, dat reeds in 1903
moest worden uitgezien naar een ruimere
kantoorbehuizing. Deze werd gevonden
aan het Beneden Oosterdiep, aan de zuid
zijde van de woning van één van de op
richters van de hypotheekbank, t.w. mr.
N. F. Wilkens. Volgens een acte, d.d. 12
maart 1903 uit de archieven van de Rabo
bank te Veendam, stond tot december
1903 op de uitgekozen plek nog een wo
ning van een borstelfabrikant Rubingh. Het
nieuwe kantoorgebouw moet dus na deze
datum gebouwd zijn. Het verdere onder
zoek naar de bouw- en woongeschiedenis
van het pand - wat nog steeds voortduurt -
moet de precieze bouwdatum én de naam
van de architect aan het licht brengen.
Het pand kunsthistorisch
beschouwd
Het pand is, zoals gezegd, gebouwd in de
tussen 1890 en 1910 in Europa veel toege
paste Jugendstil. Voor warenhuizen, fabri
kantenwoningen, kantoren en hotels - ty
pen gebouwen met een korte geschiede
nis en derhalve nog niet gebonden aan be
paalde conventies in de vormentaal - was
de Jugendstil een heel bruikbare stijl. Zo
ook in Veendam. Tussen 1900-1910 verre
zen er verschillende gebouwen in deze
opmerkelijke bouwstijl. Het pand Beneden
Oosterdiep 23 is van deze unieke architec
tuur nog een bijzonder fraaie getuigenis.
Rijk aan symbolische ornamentiek, natuur
steen en asymmetrie aan de buitenzijde,
herbergt het binnen de muren een nog vrij
gaaf gebleven interieur met o.a. schitte
rend geglazuurde tegeltableaus.
Het pand heeft door de jaren heen ver
schillende eigenaren gekend, zonder dat
het al te veel is aangetast. Sinds eind 1987
is het in eigendom van een onroerend-
goed maatschappij en thans lijken haar da
gen geteld.
Sloop is, anno 1988, echter ondenkbaar.
Het gebouw is niet alleen voor Veendam,
maar voor het hele gebied van de Gronin
ger Veenkoloniën van een zeer bijzondere
cultuur - én kunsthistorische waarde. Het
gebouw dient daarom zo spoedig mogelijk
op de gemeentelijke monumentenlijst ge
plaatst te worden. Deze lijst moet niet al
leen bestaan uit typisch veenkoloniale ob
jecten, zoals bijv. schippershuizen, rolpa
len, sluizen, e.d. Die objecten immers, ver
tellen alleen iets over de geschiedenis van
de scheepvaart, welke ruim honderd jaar
geleden ophield te bestaan. Daarna is er,
met de industrialisatie, juist dat stuk ge
schiedenis geschreven, dat ook nu nog -
direct - haar invloed doet gelden.
Behoud van o.a. het pand Beneden Ooster
diep 23 kan dan gezien worden als een
hommage aan diegenen die in de beginja
ren van de industrialisatie een belangrijke
bijdrage hebben geleverd aan de verdere
ontwikkeling van Veendam. Dit dan nog
los gezien van het feit dat Veendam er,
anno 1988, zeer wel baat bij heeft zich uit
het oogpunt van toerisme - met daaraan
gekoppeld de behoefte aan opvallende
cultuurmonumenten -, te onderscheiden
van andere plaatsen in de regio Oost-Gro-
ningen.
Mogelijke alternatieven voor het gebruik
van het pand zouden kunnen zijn: een
kunstgalerie/kunstuitleen, VW-kantoor/
UIT-buro, gemeentelijke instelling, een za-
kenpand of wooneenheden.
Het zoveel als mogelijk behouden van de
specifieke kunsthistorische elementen van
het gebouw wordt, voor welk alternatief er
ook gekozen wordt, als zeer wenselijk be
schouwd. Er is al genoeg verloren gegaan.
Reacties naar Werkgroep Jugendstil-ar-
chitectuur Veendam t.a.v. Fred C. Oot
jers, Nieuwediep 56, 9512 SJNieuwediep.
Tel: 05990-48868; 05987-16393.
Heemschut, juli-augustus 1988 29
