Oranjestad, Aruba. Voorbeeld van gebruik van klassieke elementen in de locale architectuur.
(FotoA.M. ten Cate, 1986)
land, emstig in gevaar zouden brengen.
Het fort was helemaal overwoekerd en de
begroeiing werd gedeeltelijk verwijderd.
Eveneens werden op verschillende plaat
sen opgravingen verricht. De vondsten ter
plekke hebben ertoe geleid dat de
nieuwbouwplannen waarschijnlijk gewij
zigd en dat de resten van het fort geres
pecteerd zullen worden.
Fort Amsterdam werd in 1631 door de
Nederlanders gesticht. Tijdens de bezet
ting van de Spanjaarden in de 80-jarige
oorlog vonden er vele bouwactiviteiten
plaats. De aarden wal werd met steen be
kleed en ook de eerste bebouwing dateert
uit de Spaanse overheersing. De Spanjaar
den hadden het op de zouthandel voor
zien; het zout was immers een belangrijk
middel van bestaan. Verder heeft men op
gravingen verricht in Philipsburg en op de
voormalige plantage Bishops Hill. Er werd
een rijke schakering aan vondsten ge
daan. Voorwerpen uit verschillende cultu
ren werden gevonden zoals indiaans-, afri
kaans- en europees-caribisch. De vraag is
hoe verhouden deze culturen zich ten op
zichte van elkaar en hoe is de wederzijdse
invloed geweest.
Ook werden er pre-colombiaanse (1200-
1500) vondsten gedaan. Alle vondsten, ge
reedschap, sieraden, knopen, aardewerk
enz. werden geïnventariseerd en gedocu
menteerd. Er werd bij fort Amsterdam
zelfs een skelet gevonden met Spaanse
knopen, hetgeen wees in de richting van
een Spaanse soldaat. En inderdaad wordt
in Spaanse archieven melding gedaan van
een dode vaandrig, gevallen in 1644. Baart
vermoedt dat er voor de komst van de Ne
derlanders Indianen op het eiland woon
den, dat deze er bleven wonen en zich
mengden met de overheersers, want indi
aanse elementen blijven ook na de inval
bestaan. Deze opgravingen kan men be
schouwen als een eerste aanzet. Er zal nog
heel wat werk verricht moeten worden.
Maar gelukkig zijn ondergrondse schatten
redelijk veilig.
Tobago
Voor de lunch sprak prof. H.H. van Regte-
ren Altena, hoogleraar aan het Instituut
voor Pre- en Protohistorie te Amsterdam,
over Tobago. Samen met Trinidad is To
bago een eiland vóór de kust van Venezu
ela ter grootte van Texel (40.000 bewo
ners), sedert 1962 een onafhankelijke staat
binnen het Britse Gemenebest. In tegen
stelling tot de andere Antillen heeft To
bago een weelderige flora en fauna. In het
verleden is Tobago door verschillende na
tionaliteiten bevochten. De Zeeuwen be
zetten het eiland tweemaal, van 1628 tot
1636 en van 1654 tot 1677. De oorspronke
lijke bewoners, Indianen, werden verdre
ven. De Zeeuwen, o.l.v. Gouverneur Cor-
nelis de Moor, verbouwden er tabak, sui
kerriet en indigo. Daarna volgde een
Spaanse en een Koerdische overheersing
en in 1654 stichtte Comelis Lampsins, re
der te Vlissingen, een nieuwe Zeeuwse
handelspost. Er ontstonden vele plantages
en zelfs werden er koeien uit Nederland
geïmporteerd. Lampsinsstad, nu Scarbo-
rough, dateert eveneens uit deze periode.
Bekijkt men oude kaarten dan ziet men
daarop vele Zeeuwse namen: Nieuw-Wal-
cheren, Nieuw-Vlissingen, Luyers (lui
aards) Bay enz.
Dutch Fort
Aan de Nederlanders herinnert nu alleen
nog Dutch Fort, vroeger Fort Sterreschans
geheten, de naam herinnert aan de ster
vormige plattegrond. De opvolger van
Lampsins, Jacob Binckes, begon in 1676
met de bouw van dit fort. De Zeeuwen
hebben de voltooiing nimmer meege
maakt. In 1677 vond er in RocklyBayeen
bloedige strijd plaats tegen de Fransen,
hetgeen het einde van de Zeeuwse bezet
ting betekende. In de baai moeten nog een
twintigtal scheepswrakken liggen, het
trieste resultaat van deze strijd. Voor on
derwaterarcheologen echt iets om van te
watertanden! Met behulp van geo-electri-
sche technieken hoopt men in de toekomst
het verleden boven water en bovengronds
te halen. Maar ook in dit geval is het de
vraag, waar het geld vandaan moet ko
men. Een zekere snelheid is geboden, om
dat men Tobago met het oog op het toe
risme verder wil ontwikkelen.
Verkexmingsexpeditie
Het expeditieschip de Plancius 'ontdekte'
de bodemschatten van Tobago in 1986 en
zocht contact met Van Regteren Altena,
onder wiens leiding vervolgens in het
voorjaar van 1987 een eerste verkennings
expeditie werd uitgevoerd. In opdracht
van het Ministery of Culture (een Monu
mentenwet is in de maak) werden alle
zichtbare monumenten geïnventariseerd,
hetgeen voornamelijk 18e eeuwse resten
betreft. Men trof er o.a. muurresten van
17e eeuwse Fort Nieuw Vlissingen en een
kanon aan. Voor de voor Nederland inte
ressante 17e eeuwse resten, zal men ech
ter de grond in moeten. Het wachten is op
sponsors voor volgende expedities.
'Willemstad nu of nooit'
Tijdens de pauze werd, ook weer uit tijd
gebrek, helaas maar een stuk van de film
Willemstad nu of nooit getoond. Het ver
heugde me daaruit te vernemen dat het
landhuis Savonet, tot voor kort nog in parti
culiere hémden, een onderdeel zal worden
van het Christoffelpark, het belangrijke
natuurreservaat op Curagao. Savonet is
een voorbeeld van een voormalige plan
tage waarvan nog veel van de oude be
drijfsgebouwen bewaard is gebleven.
Voor een uitgebreid overzicht over de
geschiedenis van monumentenzorg op de
Antillen verwijs ik naar mijn artikel in
'Heemschut', 1980, afl. 10 p. 176-180.
Literatuurlijst
Hierbij de meest recente boeken die tij
dens de studiedag getoond werden.
- Andel, Joan D. van. Caribbean Traditio
nal Architecture; The traditional architec
ture of Philipsburg, St. Martin (N. A.). Antil
len Working Papers 10. Leiden, 1980.
- Hartog, dr.J. den. Juwana Morto; de
Kustbatterij van Aruba. Zutphen, de Wal
burg Pers, 1987.
- Klomp, A. Het 'oude' Bonairiaanse woon
huis; enige aantekeningen bij een foto
overzicht. In: Nieuwe-Westindische Gids,
54(1980), p. 155-212.
- Nelson, W.A. Dutch forts of Shri-Lanka,
Edinburgh, Canongate, 1984.
- Newton, Michael, A. Architectuur en
bouwwijze van het Curagaose landhuis.
Delftse Universitaire Pers, 1986.
- Pruneti-Winkel, Pauline. Scharloo;
a nineteenth century quarter of Willem
stad, Curacao: historical architecture and
its background. Florence, 1987. (Handels
editie verschijnt in 1988).
- Renkema W.E. Het Curagaose plantage-
bedrijf in de 19e eeuw. Zutphen, de Wal
burg Pers, 1981.
- Straaten, Harald S. van der. Brazil; a des-
tiny. 's-Gravenhage, Staatsuitgeverij, 1984.
6
Heemschut, januari 1988
