Vier elementen
Bovenwinden
eilanden geen monumenten te bezitten.
Deze houding, blijft, ondanks hernieuwde
pogingen, eigenlijk lange tijd model staan.
Een eerste mijlpaal was de oprichting
van de Stichting Monumentenzorg Cura-
gao, die uit eigen middelen een aantal mo
numenten wist te verwerven en te restau
reren. Zij doet nog steeds belangrijk werk,
maar het is toch zaak dat monumentenzorg
een overheidsaangelegenheid wordt.
Een tweede mijlpaal, het boek van prof.
Ozinga, 'De monumenten van Curagao in
woord en beeld' (1959) heeft slechts een
kleine groep mensen wakker geschud.
Römer is overigens van mening dat de
aandacht te lang op de landhuizen gericht
is, waardoor de aandacht voor de stadsbe-
bouwing in het gedrang is gekomen. In
1967 en 1976 bezocht prof. Temminck
Groll tweemaal de Antillen ten einde de
waardevolle bouwwerken te inventarise
ren. Het bleek dat de aftakeling rasse
schreden maakte en dat er in 10 jaar veel
verdwenen was. Toch blijkt uit het toene
men van studies, dat de interesse voor
onze overzeese architectuur groeit.
Landsverordening
Monumentenzorg
Intussen was in 1977 de Landsverordening
Monumentenzorg na een jarenlange be
handeling goedgekeurd en deze werd in
1979 zelfs bekrachtigd. Omdat echter de
overige eilanden (inmiddels speelde het
onafhankelijkheidsstreven van Aruba
mee) deze Landsverordening te centralis
tisch van aard vonden, is deze wet nimmer
gehanteerd. In 1983 volgde een tweede
ontwerp, een kaderwetgeving. Het voorlo
pig verslag ligt bij de regering en Römer
deelde mee dat de Memorie van Ant
woord bijna gereed is. Het wachten is dus
nog steeds op een verordening, die niet
alleen bekrachtigd is maar ook daadwer
kelijk gehanteerd wordt.
Beschikbaar materiaal, klimaat, levens
wijze en cultuur reflecteren zich in de ar
chitectuur. Verstoring van een der ele
menten veroorzaakt verandering. De
komst van de Shell in 1920 veroorzaakte
o.a. zo'n verstoring. De bungalow doet zijn
intrede waarbij nieuwe materialen als be
ton gebruikt worden. De witte contouren,
zo kenmerkend voor de antilliaanse bouw
kunst, verdwijnen plotseling na 1930.
Waarom? Dit is slechts een van de vele
voorbeelden die veranderingen teweeg
hebben gebracht.
Over Sint Maarten raasde in 1819 een
enorme orkaan. Vanuit Amerika werd er
een soort prefabric bouw aangeleverd, die
met name na 1830 het Caraïbisch gebied
infiltreerde. Deze is er mede de oorzaak
van, dat de bouw op St. Maarten afwijkt
van de Benedenwinden. (Zie hierover de
publicatie van Joan van Andel).
Op St. Eustatius, dat overigens evenals
Saba een geheel eigen ontwikkeling heeft
doorgemaakt, wordt veel gedaan. Het Fort
Oranje werd gerestaureerd, de Gerefor
meerde kerken Synagoge geconser
veerd. Sedert 1980 wordt er regelmatig on
derzoek verricht in de benedenstad door
studenten van het William Mary College
uit Williamsburg, Verginia. Voor Saba
geldt er nauwelijks een bedreiging. De
traditie van de kleinschalige bouw wordt
daar over het algemeen voortgezet, alhoe
wel beton het gebruik van hout langzamer
hand verdringt.
Proefschrift over Scharloo
De volgende spreker was mevrouw Pau-
line Pruneti-Winkel, die de dag voor deze
studiedag met succes promoveerde te
Delft. De titel van het proefschrift luidt:
Scharlooa nineteenth century quarter of
Willemstad, Curagao: historical architec-
Woning behorend tot het zogenaamde
Vierstegenproject in Otrobanda, Willemstad.
Midden in het sterk vervallen Otrobanda ver
wierf Monumentenzorg en de Stichting
Volkswoningbouw een complex woningen,
dat in 1984/5 volledig gerenoveerd werd. Nu
in feite nog een vlag op een modderschuit,
maarzeker een stap in de goede richting. (Zie
ook staande foto, beide A.M. ten Cate, 1986)
ture and its backgroundDe wijk Scharloo
aan het Waaigat is na 1850 ontstaan. De
Curagaose Joden die voorheen in Punda
woonden, veelal boven hun winkel, ont
wikkelden zich na 1850 tot enorme wel
vaart. Zij lieten in Scharloo enorme, neo
classicistische woonhuizen bouwen. De
oorsprong van deze huizen met een U-vor-
mige plattegrond, rondom een patio, moet
men zoeken in het Italië van Palladio. Via
Engeland Inigo Jones) en de Amerikaanse
koloniale stijl kwam dit type huis op Cura
gao. De studie van mevrouw Pruneti is niet
alleen architectuurhistorisch maar ook so
ciologisch. Zij schrijft bijvoorbeeld ook
over de bewoners 'Hende di Scharloo'
(Mensen van Scharloo), de antilliaans-
joodse cultuur en de inrichting van de hui
zen. Het meubilair, voornamelijk van ma
honie, werd door plaatselijke timmer
lieden uit Otrobanda gemaakt. Deze gou
den periode duurde tot ca. 1950; nieuwe
generaties vestigden zich in andere wijken
en Scharloo raakte steeds meer in verval.
De enorme, nagenoeg onbewoonbare hui
zen kwamen leeg te staan of er werden
bordelen, gokpaleizen e.d. in onder ge
bracht. De aanleg van de verbindingsbrug
Punda-Otrobanda richtte overigens veel
schade aan. Veel van deze villa's zijn niet
meer te redden, maar laten we met ver
eende krachten proberen er een aantal te
behouden.
Opgravingen Sint Maarten
Drs J. Baart, stadsarcheoloog te Amster
dam, verrichtte onlangs met een groep his-
torisch-archeologisch onderzoek op St.
Maarten. De stad Amsterdam stelde voor
dit doel de expertise beschikbaar. Er wa
ren plannen voor hotelnieuwbouw, die
Fort Amsterdam, gelegen op een schierei-
Knoekoehuisje op de weg naar West Punt. Verworven door de Stichting Monumentenzorg en in
1985 gerestaureerd. Het golfplatendak werd vervangen door het traditionele rieten dak. Waar
schijnlijk is dit het laatste betrekkelijk gave voorbeeld van een slavenwoning, nu ingericht als
'museum', (foto A.M. ten Cate, 1986)
Heemschut, januari 1988
5
