De nieuwe
bestemming van het
Waaggebouw
OLGA VAN DER KLOOSTER
Het Waaggebouw op de Nieuwmarkt in Amsterdam is een rijksmonument van grote
historische waarde. Deze voormalige stadspoort die in 1488 werd gebouwd en toen
maals de Anthonispoort werd genoemd, staat leeg, sinds het Joods-Historisch Mu
seum in 1987 elders onderdak vond.
Na twee jaar van onderhandelen staat nu vast welke nieuwe bestemming het krijgt.
Het wordt een publiekscentrum voor communicatie, informatie en (nieuwe) media.
Ook horeca is in het plan opgenomen.
Aanvankelijke bezwaren van de Monumentenraad, de RDMZ, de welstandscommis
sie en Heemschut tegen een in het restauratieplan opgenomen glazen uitbouw zijn
inmiddels weggenomen. Onlangs is de bouwvergunning ook voor dit onderdeel van
de plannen verleend zodat met de restauratie kan worden begonnen.
Het plan
Op de begane grond zal de horeca wor
den gevestigd. Hiervoor zal aan de zijde
van de Anthoniesbreestraat (de zuidzijde)
een glazen uitbouw komen waarvan de
zichtbare constructie in corten staal zal
worden uitgevoerd.
In de voorhal komt een gebogen muur, die
geschilderde wapens van de chirurgijnen
in het koepelgewelf zijn er nog. In deze
ruimte worden conferenties gehouden.
Ook in deze ruimte zal grote zorg worden
besteed aan het behoud van deze wapens
door zowel de temperatuur, de vochtig
heidsgraad en het licht op een voor de wa
pens weinig kwetsbaar niveau te houden.
De Waag en omgeving vanuit de lucht gezien (foto Stedelijk Museum Amsterdam)
op advies van de monumentenzorg niet
hoger mag zijn dan 2.5 meter en die los
van de bouwmuren van de waag moet
staan. Aan de noordzijde in het gebouw zal
een mezzanine (een verhoogd podium)
worden geplaatst.
Op de eerste verdieping zullen facilitei
ten voor informatica en audio-visuele acti
viteiten worden aangebracht. Het interieur
zal hier weinig worden aangetast; het be
roemde metselaarsgildekwartier, waar
nog steeds de schitterende meesterproe
ven zijn te bewonderen, is niet in het plan
opgenomen. Aanvankelijk was hier een
foyer gepland maar op last van de monu
mentenzorg krijgt deze ruimte een muse
ale conservering.
Op de tweede verdieping is de koepel,
het voormalige theatrum anatomicum, óók
van zeldzame waarde. Het theater is reeds
in de vorige eeuw verdwenen, maar de
De wanden aan de noord- en zuidzijde van
de koepel worden vervangen door glazen
schuifdeuren. Omdat de pijlers blijven
staan en de glazen wanden tóch een af
grenzing vormen, zal de eenheid in de
koepel blijven bestaan (volgens de archi
tecten).
De minister van W.V.C. heeft intussen
een bouwvergunning afgegeven voor dit
plan van de Stichting Centrum de Waag
waarvan het ontwerp van de franse archi
tect Philippe Starck afkomstig is. Voor de
goedkeuring van de glazen uitbouw was in
november 1987 een verdere uitwerking
van de bouwtekening vereist. De lande
lijke Monumentenraad is accoord gegaan
met de uitbouw, maar had aanvankelijk
wat moeite met de vormgeving ervan. Die
zou eerst nader uitgewerkt moeten wor
den. De gemeentelijke Welstandscommis
sie wees de uitbouw en vormgeving ervan
aanvankelijk ook af.
Na enkele wijzigingen in het ontwerp van
de uitbouw zijn intussen zowel Monumen
tenraad als Welstandscommissie accoord
gegaan met het uiteindelijke ontwerp. Ook
de Bond Heemschut, die aanvankelijk de
zelfde bezwaren koesterde als de Monu
mentenraad, is uiteindelijk accoord ge
gaan.
Voor- en tegenargumenten
Velen vragen zich af waarom het Waagge
bouw juist deze bestemming krijgt, vooral
ook omdat zoveel andere voorstellen bij
de gemeente in 1985 waren ingediend.
De gemeente had een vijftal criteria ten
aanzien van de toekomstige bestemming
gesteld:
1) Sluitende exploitatie.
2) Bijdrage van de bestemming aan de re
habilitatie van de Nieuwmarktbuurt.
3) Enkelvoudige huurrelatie.
4) Openbaarheid van het gebouw.
5) Behoud van de monumentaliteit van het
Waaggebouw.
Op grond van het innovatieve karakter
van het plan, dat daardoor bijdraagt aan
de rehabilitatie van de buurt, en op grond
van een sluitende exploitatie die gegaran
deerd lijkt te zijn, gaf men de voorkeur aan
het plan van Stichting Centrum de Waag.
Vooral van de kant van de Monumenten
zorg werd veel bezwaar geuit omdat dit
plan de monumentale waarde van het ge
bouw zal aantasten. De aanbouw is, zo
meent ook de gemeentelijke Welstands
commissie, niet alleen een verstoring van
dit monument als gaaf historisch gebouw,
ook wordt de lengte-as overgeaccentu-
eerd waardoor de functionele architectuur
van de stadspoort verdwijnt. Daarnaast
wordt de doorloop in de lengterichting
door de mezzanine verstoord, zodat ook
hier de herinnering aan de stadspoort ver
loren zal gaan.
Andere uitten kritiek op de selectiepro
cedure. Men vond dat het criterium 'slui
tende exploitatie' geen uitgangspunt mag
zijn bij een zo'n belangrijk gebouw als het
Waaggebouw.
Gebrek aan financiële middelen
Om met dit laatste punt van kritiek te be
ginnen: Al in 1983 stond vast dat binnen de
gemeente geen museale bestemming voor
het Waaggebouw kon worden gevonden
en dat een rendabele exploitatie wenselijk
was. Zoals bekend zijn musea over het al
gemeen niet rendabel. Het gebrek aan fi
nanciële middelen bij de gemeente was,
mijns inziens, de voornaamste oorzaak om
het criterium 'sluitende exploitatie' bij de
beoordeling van de plannen zwaar te laten
meewegen.
Dit tekort heeft er naar mening ook toe
geleid dat de gemeente bij het zoeken
naar een bestemming een beroep moest
doen op particulieren, stichtingen en an
dere niet-gemeentelijke instanties. Daarbij
liep men het risico dat de toekomstige
huurder eisen aan het monument zou kun
nen stellen om de exploitatie inderdaad
sluitend te krijgen, zoals ook is gebeurd in
het plan van de Stichting Centrum de
Waag. Hierin vereist juist de rendabele
poot 'horeca' de uitbouw aan de zuidzijde
en de inbouw van de mezzanine.
Uit de selectieprocedure die de ge-
24
Heemschut, januari 1988
