De Valkhofburcht en de
wensdromen
H. DE HEIDEN
Contouren van een realistischer plan
pel, Burchtpoort, Donjon (reuzetoren),
Noordwestvleugels (Hof van Holland),
Zuidvleugel en Noordoostvleugels (keu
kens en Waalkamers) worden besproken
met daarbij de oorspronkelijke functies. Al
deze aspecten dienen uiteraard nog nader
te worden uitgewerkt, indien een besluit
genomen wordt tot herbouw van een on
derdeel.
Om de sprong van verleden naar heden
te vergemakkelijken en om de mogelijk
heid te hebben in fasen te werken, is een
prioriteitskeuze gedaan.
Prioriteitskeuze c.q. fasenplan
1. Eerste doel is de gehele burcht te her
bouwen. Walmuren kunnen achterwege
blijven, accentuering is voldoende. Qua in
houd zal het een complex van ongeveer
36.000 m3 worden, wat aangekleed naar
schatting een bedrag van circa 20.000.000
gulden zal vergen. (Uitgegaan wordt van
500,-/m3 bouwkosten, exclusief grond-
kosten en voorbereidingskosten.)
2. Als basisreconstructie kan gedacht wor
den aan de realisatie van het contouren
plan. Een twee-dimensionale weergave
van de burchtomtrekken in lage muurtjes
en terrassen. In totaal circa 300 meter lang
en met een inhoud van ongeveer 250m3
zullen bouwkosten daarvan circa 50.000
gulden bedragen.
3. Als bouwwerk met hoge prioriteit geldt
de donjon of reuzetoren. De nuttige bin
nenruimte van bijna 120 m3 per verdieping,
exclusief trappenhuis, liftkoker en andere
technische ruimten, maakt dit bouwwerk
tot een nuttige geheel. Als uitkijktoren zal
het de enige in Nijmegen zijn van die
hoogte, circa 50 meter, die toegankelijk is
voor eenieder. Nijmegen zal er de mu
seumruimte vinden die ze nodig heeft!
Het grondoppervlak en de hoogte geven
het gebouw een inhoud van circa 8100 m3,
wat in geld omgerekend circa 4.000.000
gulden wordt.
4. Na herbouw van de donjon komt als eer
ste in aanmerking de reconstructie van de
west- en noordwestvleugels. De VW kan
hier haar hoofdvestiging vinden, naast
ruimten met een meer culturele bestem
ming. De Karolingische Kapel kan vanuit
deze vleugel klimatologisch worden ge
controleerd en via een galerij worden be
reikt. Met een totaalinhoud van iets minder
dan 6000 m3 zal herbouw een investering
van ongeveer 3.000.000 gulden vereisen
(naast de 4.000.000 voor de donjon).
5. Uitvoering van het plan Charles Estour-
gie uit 1936, herbouw van de donjon met
aansluitend de grote zuidvleugel en terras
sen op de plaatsen van de noordwest- en
noordoostvleugels, houdt een bouwmassa
van circa 9900 m3 voor de zuidvleugel in;
tezamen met de donjon: 18.000 m3. Een be
drag van circa 9.000.000 gulden zal hier
voor nodig zijn.
Cultuurhistorische verantwoording
Herbouw is niet identiek aan restauratie.
Een reconstructie van het Valkhofcomplex
die door zou moeten gaan als restauratie,
als zijnde de oorspronkelijke werkelijk
heid, zou geschiedvervalsing zijn. Een her
bouw is niets meer of minder dan recon
structie naar oud model.
Andere Nijmeegse monumenten als
Stadhuis, St. Stevenstoren en Commande-
In bepaalde kringen in Nijmegen is men voorstander voor herbouw van de in 1796-
1797bijna geheel afgebroken Valkhofburcht. Met de regelmaat van griepexplosies
laaien in die kringen de discussies hierover dan ook telkens op.
De eerste vraag die zich voor de voorstanders van herbouw voordoet is of het moge
lijk is om een historisch betrouwbare kopie van het verdwenen origineel te bouwen.
Met het origineel wordt hier dan bedoeld de Valkhofburcht zoals deze er bij stond op
de vooravond van de betreurde afbraak.
Of reconstructie aan de hand van de vele
afbeeldingen die bewaard zijn gebleven
mogelijk is, is nog maar de vraag. Die af
beeldingen geven, om maar eens iets te
noemen, de proporties van de diverse on
derdelen van het enorme complex vaak zo
verschillend weer, dat het aan de hand
daarvan al heel moeilijk wordt om de
goede verhoudingen vast te stellen. De
voorstanders van herbouw zien dit pro
bleem zeer goed in, en zij betogen daarom
ook meestal dat het tevens nodig zal zijn er I
Gezicht op de StNicoIaaskapel en de ruïne van de St.Maaztenskapel (rechts). Uiterst rechts de
Belvedère. Pen- en penseeltekening in kleur gewassen van Anton Baron de Howen (Milton
1174-Nijmegen 1848) uit 1835. (collectie Commanderie van St.Jan, Nijmegen)
rie van St. Jan zijn voornamelijk recon
structies in oude stijl met moderne materi
alen. Het Stadhuis moest na de oorlogs
brand van binnen opnieuw opgebouwd
worden. Van de Commanderie, nu in ge
bruik als gemeentemuseum, restte slechts
een schamel overblijfsel van het vroegere
klooster annex verpleeghuis van de Johan-
nieters. De St. Stevenstoren is na de oor
logsverwoestingen opgebouwd met mo
derne brandvrije materialen.
Een bezwaar dat wel aangevoerd wordt,
is dat de exacte plaats niet bekend zou
zijn. Dit is slechts ten dele waar. De meet-
dienst van de gemeente Nijmegen heeft
duidelijke contourentekeningen. Opgra
vingen en contourentekeningen zijn in het
begin van deze eeuw gedaan en gemaakt
door de Duitse wetenschapper Plath en
Weve, stadsarchitect van Nijmegen. Even
tuele twijfels zijn nog weg te nemen via
infrarood luchtfotografie en bovenal via
elektrosondering van de bodem. Is de
exacte plaats goed te bepalen, afbeeldin
gen van het inwendige van de Valkhof
burcht zijn schaars. Toch behoeft dit geen
belemmering te vormen. Nauwkeurige be
studering van het exterieur maakt een
plaatsbepaling van de interieurruimten
mogelijk via raampartijen, schoorstenen
en trappenhuizen. Op basis van een der
gelijke nauwkeurige bestudering van het
exterieur, in combinatie met een nauwkeu
rige waarneming van interieurs van soort
gelijke bouwwerken elders in Europa, en
gewapend met een dosis historisch-bouw-
kundige kennis is een reconstructie zeer
wel mogelijk. De eerder genoemde Nij
meegse monumenten bewijzen dit.
Drs. J. M. T. Nooy, is voorzitter van de
Valkhofvereniging.
De historische gegevens zijn verzameld
door drs M. J. M. Dongelmans
Heemschut, januari 1988
15
