Herbouw van de
Valkhofburcht!?
teïLtót
J. M. T. NOOY
Enkele aspecten van een mogelijke reconstructie
Een stukje geschiedenis
De koptitel van dit artikel eindigt in tweeslachtigheid: het uitroepteken weerspiegelt
de gedachte (van de Valkhofvereniging) dat het kan en dat het moet, het vraagteken
geeft de twijfel weer of het wel kan, of het wel moet.
Ui».» i|
De Valkhofburcht vanuit het noord-westen vanaf de oever te Lent. Pen- en penseeltekening in
grijs, gewassen van Hendrik Hoogers (Nijmegen 1747-1814) uit 1796. (collectie Commanderie
van St.Jan, Nijmegen
De Valkhofburcht behoorde tot de rij Stau-
fische paltsen zoals die onder meer wor
den/werden aangetroffen in West-Duits-
land (Kaiserswerth, Gelnhausen, Kaisers-
lautem), Frankrijk (Hagenau) en Italië
(Castel del Monte). Bouwkundige voorlo
pers van de door de Staufische keizer Fre-
derik I Barbarossa gestichte Valkhof
burcht waren een Karolingische palts en
een Romeins fort. In de palts van Karei de
Grote - gebouwd met gebruikmaking van
Romeins materiaal - stierf in 991 de uit By-
zantium afkomstige keizerin Theophanu,
gemalin van Otto II en moeder van Otto III.
Mede dankzij de Byzantijnse traditie aan
het keizerlijk hof werd rond 1030 op het
burchtterrein een aan St. Nicolaas gewijde
kapel gesticht (thans bekend als Karolingi
sche kapel). Na de verwoesting van de
palts door Boudewijn van Vlaanderen en
Godfried van Lotharingen in 1047 begon
Frederik I Barbarossa in het midden van
de 12de eeuw met de bouw van een
nieuwe burcht. Dat is de burcht die wij
kennen. In 1796-1797 werd het Valkhof, ei
gendom van de Staten van Gelderland, af
gebroken o.a. wegens geldgebrek.
Slechts door toedoen van Johan in de Be-
fouwkonden de St. Nicolaaskapel en de
huiskapel van de burcht, toegewijd aan St.
Maarten, uit slopershanden worden gered.
Herbouwgedachten
Wanneer over herbouw wordt gedacht,
dan wordt gedacht aan de Barbarossa-
burcht omdat alleen hiervan vele afbeel
dingen bewaard zijn en omdat er nog en
kele exemplaren van een burcht in die
bouwstijl in Europa bestaan. Een derge
lijke Staufische burcht is zodoende het
meest concreet. Uit de Karolingische tijd is
vrijwel niets bewaard, uit de Gallische tijd
rest slechts de St. Nicolaaskapel. Deze ka
pel heeft alle (oorlogs-)stormen des tijds
overleefd en kan derhalve met recht door
gaan als monument voor de vrede.
Herbouwgedachten van het Valkhof
complex zijn niet nieuw: reeds in 1936,
rond de opening van de Waalbrug, bood
de architect Charles Estourgie een bouw
kundig ontwerp aan voor herbouw van de
donjon en de zuidvleugel, met terrassen
op de plaatsen van de noordoost- en
noordwestvleugels. Zijn zoon, de schilder
Hubert Estourgie, is daarop verder gegaan
en heeft, na veel studie, technische teke
ningen gemaakt van het exterieur van de
complete burcht, maar tevens van vele in-
terieuren. Naar aanleiding van die techni
sche tekeningen heeft hij in 1972 een aan
tal, geromantiseerde, schilderijen vervaar
digd.
Bouwkundige en functionele
aspecten
Centraal stond de 50 meter hoge donjon,
de reuzetoren, met een grondvlak van
circa 8 x 18 meter. In de middeleeuwen
was zo'n toren het laatste en best verde
digbare toevluchtsoord voor de bewoners,
tevens het uitzichtpunt ter bewaking van
de burcht.
De noordwestvleugels werden be
woond door de beheerder van de burcht.
De noordoostvleugels omvatten de vorste
lijke vertrekken. Onder de grote zuidvleu
gel, circa 8 x 55 meter grondvlak en met
een hoogte van 20 meter (even hoog als de
andere vleugels), lagen de paardestallen.
Gemeentelijk standpunt
De gemeente Nijmegen, als eigenaar en
beheerder van het Valkhofpark en de daar
aanwezige bouwwerken, is door toedoen
van de Valkhofvereniging tot beleidsvoor
nemens gekomen. Reeds in 1980 worden
'voorstellen ondersteund die erop gericht
zijn de contouren van het Valkhof weer te
geven'. De parkreconstructie heeft uitvoe
ring van die plannen in de weg gestaan. In
juni 1986 heeft de gemeenteraad het be
sluit genomen een onderzoek te laten in
stellen naar de 'technische en financiële
aspecten van een reconstructie van het
Valkhofcomplex'. Het meerjarenbeleid tot
1990 beoogt 'een beleidsgericht vervolg
onderzoek naar de mogelijkheden voor
een ontwikkelings-, c.q. herinrichtingsplan
voor het Valkhof. Naast cultuurhistorische
aspecten zullen dan vooral de toeristisch-
recreatieve aspecten aandacht krijgen.
Dit zijn allemaal beleidsvoornemens van
onderzoek; concretiseringsplannen zijn er
van gemeentewege (nog) niet. De over
heid, in alle behoedzaamheid, zet eerst
wat vraagtekens en onderzoekt eerst zorg
vuldig. Het doen van beleidsgericht onder
zoek valt in ieder geval op te vatten als een
uitroepteken. Vraagtekens blijven voorals
nog bij de cultuurhistorische verantwoor
ding. Mag het wel uit historisch oogpunt?
Weten wij genoeg van exterieur en inte
rieur om verantwoord te reconstrueren?
Daarnaast de praktische vragen van: gaat
het Valkhofpark als park niet verloren? En:
wat kost het en wie zal dat betalen!
Valkhofvereniging
Deze vereniging, opgericht op 20 novem
ber 1978, vermeldt in haar statuten als
doelstellingen: 'Het in brede kring belang
stelling kweken voor het Valkhof, het be
studeren van de mogelijkheden van een
her-opbouw van de burcht en het ijveren
voor het toeristisch aantrekkelijk maken'.
De vereniging, met haar ruim 600 leden,
geeft een tijdschrift uit en verzorgt telken-
jare tentoonstellingen en concerten in de
St. Nicolaaskapel die zij in bruikleen heeft
gekregen van de gemeente. Daar staat
ook de fraaie maquette van de burcht. In
het Valkhofpark zijn vier panelen geplaatst
die een beeld geven van de voormalige
burcht, gezien vanaf die plek. Jaarlijks be
zoeken circa 60.000 mensen de kapel.
Voor het bedrag van 20,- per jaar wordt
men lid via aanmelding bij Postbus 1390 te
Nijmegen.
Van woorden naar daden
Onder deze titel heeft de vereniging, op
verzoek van de gemeente, enige zaken op
papier gezet betreffende technische en fi
nanciële aspecten van herbouw. Bouw
technische aspecten van achtereenvol
gens: St. Nicolaaskapel, Contourenplan,
Grote en Kleine Puthuis, St. Maartenska-
14
Heemschut, januari 1988
