De Nederlandse
Gemalenstichting
opgericht
gaand, reconstructie van de stoep op de
binnenplaats. De wijzigingen van de acht
tiende en negentiende eeuw moesten ge
respecteerd worden, vond de Rijksdienst.
Toch werden de partijen het eens. De ra
men bleven weliswaar schuiframen met
een achttiende eeuwse roedenverdeling,
maar ze werden wel verkort; het gangetje
kon weg en de stoep mocht worden ge
bouwd. Van de oorspronkelijke voorgevel
van het vleeshalgebouw waren helaas te
weinig exacte gegevens bekend, recon
structie daarvan was geen haalbare kaart,
hoewel het wel overwogen werd.
Het restauratieplan werd op ongeveer
10 miljoen gulden geraamd. Subsidies zou
den ongeveer 5 miljoen opbrengen, er res
teerde dus nog een gat van 5 miljoen. Een
hypothecaire lening van 6 a 7 miljoen was
nodig, maar kan je die ook aflossen? De
gemeente Amsterdam schoot te hulp: de
gemeente was bereid rente en aflossing te
garanderen. Alles was nu op papier in
kannen en kruiken. En als twee jaar later,
april 1981, het gebouw officieel in gebruik
wordt gesteld heeft de restauratiege
schiedenis van Nederland er een nieuw
belangrijk hoofdstuk bij.
Toch denk ik, dat het West-Indisch Huis
de prijs niet had gekregen, als de stichting
niet gezorgd had voor de finishing touch.
Uit de begroting moesten namelijk allerlei
zaken geschrapt worden, die niet strikt
noodzakelijk waren, maar het gebouw nu
juist zijn charme geven. Monumentale
schouwen (een zeventiende eeuwse zaal
zonder zo'n destijds dominerend zwaarte
punt mist toch iets), een marmeren vloer in
de Compagniezaal, schilderijen aan de
wand, een fontijntje op de binnenplaats. Al
deze wensen gingen echter toch in vervul
ling en wel door giften van bedrijven.
American Express (marmeren vloer en
schouw Compagniezaal), Hollandsche Be
ton Groep en dochtermaatschappij Scha
kel en Schrale (schouwen in andere zalen)
Turmac Tabacco Company (fontein),
Dienst Verspreide Rijkscollecties en Am
sterdams Historisch Museum (schilde
rijen), Comité voor de Zomerpostzegels
(Makkumer tegels) zorgden voor de ei
genlijk wel noodzakelijke afwerking van
de restauratie.
Een Mesdag
'In het West-Indisch Huis heeft de Burger
lijke Stand eindelijk weer een eigen huis
gekregen,' zegt Geurt Brinkgreve. 'Daar
zijn ze heel gelukkig mee. En de klanten
zijn weer teruggekomen! Er wórdt druk
getrouwd in het West-Indisch Huis. De re
actie van het publiek is bijzonder waarde
rend, ze vinden het een ongelooflijk fijne
entourage. De stoep die wij op de binnen
plaats na enig touwtrekken met de Rijks
dienst herbouwd hebben is zo langzamer
hand de meest gefotografeerde stoep van
Amsterdam, dè plek om een mooie trouw
foto te maken.'
Om heel eerlijk te zijn, na wat ik gelezen
en gehoord heb vallen binnenplaats en
stoep een beetje tegen, als ik er ga kijken.
Het ziet er wel heel sober uit, en ik stel me
voor dat kruiskozijnen met luiken.Het in
terieur echter overtreft mijn verwachtin
gen. Het is naar moderne maatstaven ge
rekend een krankzinnig ingedeeld geheel,
maar welk een krankzinnigheid! Merk
waardige vloerovergangen, overal korte,
smalle trappetjes, onlogische routes, ik
zoek me wezenloos naar de Compag
niezaal... Ik doe een deur open, sta in een
klein trouwzaaltje, oog in oog met een
prachtig zeegezicht. Het lijkt wel een Mes
dag. Het is een Mesdag. De Schutterzaal
blijkt, met ramen aan beide lange zijden,
een doorzon-ruimte. Een prachtig groen
overheerst hier. 'Onze mooiste zaal,' be
weert de portier. Inderdaad ligt ze er op
een zonnige decembermiddag schitterend
bij. De Compagniezaal met slechts ramen
op het noorden, een groot schutterstuk,
vloer van wit en zwart marmer, monumen
tale schouw in koele tinten, ossenbloed-
rood plafond, komt daarna introvert over,
een strenge beauty.
Zorgen
Bruidsparen zouden in het West-Indisch
Huis tot in lengte van dagen stijlvol kunnen
trouwen, maar toch is de toekomst ronduit
zorgelijk. Amsterdam is een nieuw stad
huis aan het bouwen. Mèt trouwzalen. Dit
najaar zal het West-Indisch Huis die func
tie gaan verliezen. Brinkgreve: 'We zitten
voor een groot probleem, wanneer de
trouwzalen straks verdwijnen. In het stad
huis-muziektheater zijn zeer uitvoerig
trouwzalen geprojecteerd en plan is plan.
In vele opzichten vind ik het onzin. Ook het
Sonesta-hotel heeft nu de huur opgezegd,
omdat het partycentrum van het hotel ver
band houdt met de trouwpartijen.'
Beheerst gaat hij verder. 'We zijn in be
spreking geweest met tientallen gegadig
den. We hebben ook geadverteerd in bla
den voor bedrijfsonroerend goed. Maar er
is tot nu toe geen rendabel voorstel uitge
komen. Vooral ook, omdat het gebouw
voor een modem kantoor onhandig is. Je
mag er niet veel in doen, geen kantoor
wandjes in zetten en dergelijke, zeker niet
zo lang wij er als bestuur de verantwoor
delijkheid voor willen dragen. Het moet
echt een bestemming hebben die recht
doet aan de waarde van het interieur. Het
best passende voorstel is van de stichting
John Adams Institute, ter bevordering van
de culturele betrekkingen tussen Neder
land en de Verenigde Staten. Deze stich
ting is onlangs opgericht. Maar in financi
eel opzicht moet ze nog van de grond ko
men. Kortom, wij zijn nog niet uit de zor
gen...'
Op 26 november jl. is tijdens een studiedag
over oude gemalen van de Provincie Zuid-
Holland in Den Haag de oprichting bekend
gemaakt van De Nederlandse Gemalen-
stichting.
Deze nieuwe stichting richt zich op de
inventarisatie, documentatie en het be
houd en beheer van waardevolle, oude ge
malen. Zij vormt de federatie van ruim tien
particuliere organisaties die ieder ijveren
voor één of meerdere gemalen op lokaal
of regionaal niveau.
Steeds meer oude gemalen worden bui
ten werking gesteld door de bouw van
moderne gemalen, de samenvoeging van
polders, etc. Sommige van deze gemalen
zijn waterstaatkundig interessant, andere
om technische, historische of bouwkun
dige overwegingen. Nagenoeg alle oudere
gemalen van vóór 1940 zijn landschappe
lijk van belang.
De komende jaren zullen nog ontelbare
gemalen hun functie als bemalingswerk
tuig verliezen: en wat dan?
Gelukkig bestaan er inmiddels al zo'n
tiental particuliere organisaties die een
waardevol 'uitgerangeerd' (stoom)gemaal
onder hun hoede hebben genomen en op
basis van de inzet van vrijwilligers werken
aan behoud en herstel.
De meeste van deze gemalen hebben een
nieuwe functie gekregen als 'werkend mu
seum' wat inhoudt, dat deze gemalen op
bepaalde dagen - maaldagen - onder
stoom gebracht worden en voor het pu
bliek in werking zijn te bezichtigen.
Voorbeelden hiervan zijn te vinden in on
der meer Medemblik (Stoommachinemu
seum De Vier Noorderkoggen), Genemui-
den (gemaal Mastenbroek), Nijkerk (ge
maal Hertog Reijnout) en Winschoten (ge
maal Reiderzijl).
Op initiatief van de Federatie Industrieel
Erfgoed Nederland (FIEN) hebben al deze
organisaties zich landelijk gebundeld in
De Nederlandse Gemalenstichting. Deze
nieuwe stichting vormt in de eerste plaats
een federatief samenwerkingsverband
van verwante organisaties, waar kennis en
ervaring kunnen worden uitgewisseld.
Daarnaast zal de Gemalenstichting zich op
alle fronten inzetten voor deze categorie
van monumenten van bedrijf en techniek,
die zo karakteristiek is voor Nederland:
deze oude gemalen hebben een ruime
eeuw gezorgd voor het drooghouden van
Laag-N ederland.
De groeiende erkenning van de bijzon
dere betekenis van de oude gemalen blijkt
wel uit het feit, dat het bestuur wordt ge
vormd door vertegenwoordigers van zo
wel de particuliere organisaties als van de
gemeenten, provincies en waterschappen.
Begin 1988 zal De Nederlandse Gemalen
stichting naar buiten treden met een con
creet werkprogramma.
Nadere informatie bij de initiatiefnemer,
drs. P. Nijhof, voorzitter FIEN, overdag:
03404-28122, buiten kantooruren: 03402-
47298.
Omdat de plaquette van de prijs al was aan
gebracht overhandigde de voorzitter van
Heemschut Noord-Holland ir. Scheltema
(rechts) het monogram van de West-Indische
Compagnie aan het stichtingsbestuurslid Van
Tongeren van het West-Indisch Huis.
Heemschut, januari 1988
13
