De Koninklijke Vereniging voor
Natuur- en Stedeschoon
Heemschut in Vlaanderen
EVERHARDJANS
Tegen de voorgevel van het oude Markiezenhof in Bergen op Zoom weerkaatsen de
orgelklanken van een met bont beschilderde dames- en herenbeeldjes opgetuigd straat
orgel 'TheadoraTijdens mijn reis naar Antwerpen bezoek ik ook het zuidwesten van
Noord-Brabant, en kom zo al in zuidelijke stemming.
De vroegere culturele eenheid van Noord en Zuid spreekt ook boekdelen in de inmid
dels afgelopen) expositie: 'Keldermans. Een architektonisch netwerk in de Nederlanden'
in het Gemeentemuseum Markiezenhof - een schepping van de bouwmeestersdynastie
Keldermans.I} De kermis op de Grote Markt Van Bergen op Zoom is in volle gang, de
jeugd verdringt zich rond de bots-auto'tjes, de terrassen zitten vol.
Als ik de volgende dag in een Antwerpse
bakkerswinkel kom (een interieur van
rond de eeuwwisseling) zegt de montere
Vlaamse bazin tegen mij: 'Antwerpen: dat
is een plezante stad'. Het was voor mij ze
ker niet de eerste keer, maar telkens kom
ik weer in de ban van de 'couleur locale' in
deze Vlaamse metropool.
Zelfs Rubens slaagde er in zijn rol als
diplomaat niet in het geestelijk en religieus
verdeelde Noord en Zuid te herenigen. Al
le culturele verdragen tussen Nederland
en België ten spijt, er zijn nu eenmaal histo
risch gegroeide verschillen tussen boven-
Moerdijkers en Vlamingen.23
Walter Cogge
Het doel van mijn komst was een bezoek
aan architekt Walter Cogge, sinds 1983
voorzitter van de in 1910 opgerichte Ko
ninklijke Vereniging voor Natuur- en Ste
deschoon.'Hij woont in een gedeeltelijk
met klimopplanten begroeid smal, en
meerdere verdiepingen tellend huis uit de
periode van de stijlnabootsingen, ontwor
pen door architekt Guillaume Roose. Het
interieur is op terughoudende, maar
smaakvolle wijze door architekt Cogge
verbouwd, als behuizing voor zijn jonge
gezin.
Walter Cogge werd in 1934 in Borger-
hout bij Antwerpen geboren, en bezocht
na zijn humaniorastudies het 'Nationaal Ho
ger Instituut voor Bouwkunst en Stede-
bouw' in de Scheldestad. Daar werd hij
sterk geïnspireerd door de lessen en de
persoon van architekt Frans de Groodt,
die veel aandacht schonk aan de Vlaamse
landelijke Bouwkunst.33
De afstudeerscriptie van Cogge (uit 1962)
ging over de stedebouwkundige en demo
grafische struktuur van Oud-Antwerpen.
Dit geschrift omvatte een struktuurplan
voor de oude stad en een richtplan voor
een stadsgedeelte.
De grote verdienste van dit plan was, dat
het een oplossing aanreikte om de kostba
re schat aan monumenten te behouden, in
het kader van een verantwoord groeipro
ces in deze wereldstad aan de Schelde.
Het projekt werd door 'Natuur- en Stede-
schoon' aan het stadsbestuur aangeboden,
en dit denkraam mondde in 1968 zelfs uit
in een congres met het thema: 'Monumen
tenzorg in historische kernen'. Hierbij was
ook Prins Albert van België aanwezig, ter
wijl de openingsrede gehouden werd door
de toenmalige voorzitter Herman Delau-
nois. Op dit congres voerde onze eigen
Heemschut-voortrekker Ton Koot het
woord en ook iemand als architekt Viktor
Blommaert, lid van de Koninklijke Com
missie voor Monumenten en Land
schappen.
De oprichting in 1910
De geschiedenis van deze Vlaamse ver
eniging vertoont veel overeenkomst met
die van dg Nederlandse Bond Heemschut.
Aanleiding voor het ontstaan van de
Vlaamse Heemschut-vereniging was de
dreigende verdwijning van twee fraaie
Vlaamse landschappen: de Kalmthoutse
heide en de duinen van de Westhoek aan
de Noordzeekust.
De Antwerpse madame C. Delaunois-
Donefske schreef over het ontstaan: 'Toen
ik bijna 18 jaar was (in 1902) zag ik voor het
eerst de heide. Daar kreeg ik mijn eerste
geweldige indruk van het grootse der na
tuur. Die voor ons stedelingen ongekende
stilte, die sombere eenvoud van kleur en
De bulldozer slaat toe (foto Dirk Boers, Ver.
voor Natuur en Stedeschoon, Antwerpen)
lijn, dat oneindig vergezicht waar hemel en
aarde zich raken, dat ongekend vrije ge
voel, geen gebaande wegen,' etc.
Natuurlijk kende men bij dit handjevol
idealisten - de oprichters - verwante clubs
in andere landen.
In de eerste plaats natuurlijk de Vereni
ging tot Behoud van Natuurmonumenten in
Nederland, sterk verbonden met de kun
dige en onvermoeibare dr. Jacques P.
Thijsse en de Duitse vereniging 'Heimat-
schutz', die sterker de gebouwde omge
ving in haar activiteiten betrok.43 De Bond
Heemschut werd een jaar na de oprichting
van de Vlaamse vereniging in 1911 opge
richt (de voorbereidingen dateren overi
gens van 1909).
Natuurmonumenten en Heimatschutz
stonden - geestelijk gezien - aan de wieg
van de Vlaamse vereniging.
In de rondzendbrief voor de oprichtings
vergadering in 1910 werd het aldus gefor
muleerd: Verschillende malen werd zowel
door de pers als door bijzonderen, de aan
dacht geroepen op het voortdurend
schenden en vernielen van landschappen,
gebouwen en monument in ons land. Dit
vandalenwerk toch heeft in de laatste jaren
zo'n bedenkelijke uitbreiding genomen
dat niemand die iets voelt voor de schoon
heid van eigen land, er langer onverschil
lig kan aan blijven.'
De brief vervolgt: 'Inderdaad, niets wat
maar waarde heeft ontsnapt nog aan de
vernielzucht van moderne verfraaiers en
Verenigingsvoorzitter Walter Cogge
8
Heemschut, oktober 1987
