Karolingische boerderij uit Dorestad wordt
herbouwd bij Amersfoort
Het gemaal 'De Hooge Boezem achter Haastrecht' in de bebouwde kom van Haastrecht
loopt een dijkje en dat is ook aan twee
kanten van beplanting voorzien, omdat de
machinist griefhout nodig had of gewoon
wat windkering wilde. Er zijn, kortom,
groene kamers ontstaan, verbonden met
een perceau, een schitterend gezicht! Als
er helemaal geen gemaal zou staan zou het
nog bescherming verdienen.'
Hoofdingelanden: weg ermee
De Haan is geen fanatieke beschermer van
alles wat oud is. Sommige van de beschre
ven gemalen zijn niet zo waardevol, vindt
hij en hoeven niet per se bewaard te blij
ven. Zo'n zeven a acht zijn het beschermen
wèl waard, de inventarisatie van De Haan
c.s. is zo nuttig, omdat de argumenten
daarvoor precies op een rijtje staan.
Maar er staat nog een hele strijd te voe
ren. Met name tegen het waterschap Lopi-
kerwaard, de eigenaar van de gemalen.
Het 'parlement' van het waterschap wordt
gevormd door de hoofdingelanden, die de
landeigenaren, de boeren vertegenwoor
digen. Hun belang is het handhaven van
het waterpeil en de kwaliteit van het water.
'Wij zijn geen monumentenzorgers', heb
ben ze gezegd, afvloeien dus die oude ge
malen. Afvloeien, dat betekent verkopen
aan de meest biedende, zonder voorwaar
den vooraf. Dat betekent weer wat extra
geld in het laatje. De bestuursvoorzitter, de
dijkgraaf, is echter een lichtpunt. Hij is
voorzitter van de landelijke gemalenstich-
ting en krijgt dus een gouden kans zich
waar te maken.
De Haan c.s. hebben hun rapport ook
naar de gemeentebesturen met gemalen
op hun gebied gestuurd. Gemeenten kun
nen een beschermingsbeleid voeren, bij
voorbeeld door een gemaal te plaatsen op
een gemeentelijke monumentenlijst. Voor
het instellen van een gemeentelijke lijst
- stel dat er geen is - is het nodig het hele
territorium te inventariseren. De Haan
voelt wel voor plaatsing op een gemeente
lijke monumentenlijst, ondanks de bezwa
ren die daartegen wel worden aangevoerd
(de panden die er niet op staan zijn vogel
vrij): 'Op dit moment hoefje maar een mel
ding te doen van een sloop en weg is het
gemaal.'
Sommige gemeenten hebben positief
gereageerd op het rapport. Bijvoorbeeld
de gemeente Haastrecht, waar zich het
grootste en meest monumentale gemaal
bevindt. Deze gemeente wil eraan mee
werken een waterschapsmuseum te vesti
gen. De gemeente Oudewater heeft aan de
Monumenteruraad een verzoek gedaan het
gemaal Benschop op de Rijksmonumen
tenlijst te plaatsen, maar omdat men bezig
is met een landelijk inventarisatieprojekt
van jonge monumenten doet de raad mo
menteel niet zoveel uitspraken.
Mogelijkheden voor hergebruik zijn er
volgens Dick de Haan zeker. Je kunt er
prima in wonen, een kunstenaar kan er zijn
atelier in vestigen, een architekt zijn kan
toor aan huis. Hij kan er in zekere zin van
meepraten, want hij is met zijn vrouw al
vijftien jaar bezig met het op kreatieve wij
ze gebruiken van zijn woning, een zes
tiende eeuwse boerderij. 'Onze proeftuin',
zegt hij.
En de vier nieuwe, computergestuurde
gemalen, die de oude hebben vervangen,
worden dat geen monumenten? De Haan:
'Ik lig er niet van wakker. Of eigenlijk wel,
want ik vind ze .nee.'
Op het fraaie landgoed 'De Schothorst' in Hoogland onder Amersfoort, nu gemeentelijk
centrum voor natuur en milieu, verrijst in volle glorie een reconstructie van een 'stads-
boerderij' uit het oude Dorestad (het huidige Wijkbij Duurstede). Deze handelsnederzet
ting kende éénbeukige boerderijen met stutschoren tegen de zijwanden, die een lengte
bezaten van 26 meter. De opgelegde balk (alles van eikehout) zorgde voor een royale
overspanning van 7 meter.
Projektleider dr. Cerard IJzereef van de
Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek stelt vast: 'Een boeren
bedrijf van dit formaat werkte destijds niet
alleen voor eigen gebruik, maar ook voor
de handel. Dorestad, waar we boerderijen
van deze grootte gevonden hebben, was
destijds een heel belangrijke handelsstad.
Er moet toen al van alles zijn verscheept en
zelfs geëxporteerd.'
De bouwtijd van deze reconstructie
wordt getaxeerd op 20 weken, en begin
juli zat men al in de vijfde week (als alles
mee zit: gereed in oktober). Anderhalf jaar
werd er voordien beraadslaagd door een
ROB-team, bijgestaan door enkele vakspe
cialisten (w.o. de auteur, red.).
Als de boerderij gereed is wordt ook de
inrichting zo authentiek mogelijk. In de
boerderij komt bijvoorbeeld een negende
eeuws weefgetouw om kleding uit die tijd
te vervaardigen. Bovendien wordt de
Üifi--- BTOKMQKiNBtÉJEr.ttKFJI/W "and (iXHuiwn) orotowD
vuoijmnp» VA*
vajuamtA
Doorsnede boerderij uit Dorestad (tekening
E. Jans)
boerderij gebouwd op een circa één hec
tare groot terrein, geheel bestemd voor
land- en tuinbouw en de vroegmiddel
eeuwse veeteelt.
Vlakbij de in aanbouw zijnde boerderij
grazen nu al drie kleine Galloway-koeien,
van een ras dat uit Schotland stamt en qua
formaat precies juist is. Het zal in de boer
derij gestald kunnen worden, met de kop
pen naar de muur, in gevlochten vee
boxen. De bouw wordt uitgevoerd door
het bouwbedrijf Bloemendal uit Leusden,
en staat onder leiding van voorman Joop
van Drie. Vier leerlingen, gecharterd via
de Stichting Vakopleiding Bouwbedrijf le
ren o.l.v. Van Drie veel over middeleeuw
se gereedschappen en ambachtelijke
houtconstructies, o.a. pen en gat.
Helaas is er een 'maar': de financiering
van dit bouwprojekt is nog niet rond!
Welke aannemers of andere goed lo
pende bedrijven voelen voor financiële
sponsoring? Erg actueel! Een plaquette zal
blijvend hun aandeel memoreren. De
bouw kost namelijk 5000,- per week! Dit
bedrag wordt nu nog betaald door de
ROB, maar in de toekomst stopt deze bij
drage. Bovendien kan men vrijwilligers
gebruiken die helpen bij het maken van
lemen wanden en het rietdekken op de
kapsporen. Wie helpt? Reacties graag
spoedig naar: dr. Gerard IJzereef, ROB,
Kleine Haag 2, 2811 HE Amersfoort, tel.
033-12648.
E.J.
Literatuur:
'Vroege middeleeuwen op 'Landgoed
Schothorst' i.s.m. het ROB en Museum Fle-
hite - brochure (22 p.) - aan te vragen bij:
Centrum voor Natuur en Milieu, Schothor
sterlaan 3a, 3828 NT Hoogland, tel. 033-
803797.
Heemschut, oktober 1987
19
