Boeken
203
Luchtopname van Giethoorn (Foto Vliegveld/gem. Brederwiede)
Omstreeks 1650 was het proces van de ne
derzettingsverplaatsing nog in volle gang.
Zowel aan de Giethoomse Weg als langs de
Dorpsgracht stonden woningen. Tot in het
begin van de achttiende eeuw had het
nieuwe nederzettingspatroon zich niet ge
heel gestabiliseerd. In 1729 werd gemeld dat
er in de afgelopen 50 jaar 245 huizen afge
broken waren.
Opmerkelijk was de relatieve achteruitgang
van de Noorderkluft. Deze lag namelijk
enigszins excentrisch ten opzichte van het
nieuwe dorp aan de Dorpsgracht. In 1800
woonden hier 97 mensen tegen 716 in de
Zuiderkluft. In deze kluft lag het Zuideinde,
waar zich de grootste bewoningsconcentratie
bevond. Het patroon van het tussen 1600 en
1800 ontstane waterstreekdorp Giethoorn
heeft zich in grote lijnen tot de dag van van
daag gehandhaafd.
ONTWIKKELINGEN NA 1750
De bloei van de turfgraverij was omstreeks
1760 voorbij. Veel veenarbeiders trokken
weg, o.a. naar de Friese veengebieden, zo
als in de omgeving van St. Johannesga.
Toch was in 1795 nog 50% van de
Giethoomse beroepsbevolking turfgraver,
volgens de officiële registers van de volks
telling. Na 1800 nam het aantal echter sterk
af en werden agrarische activiteiten, zoals
hooibouw voor export, visserij, eendekooi-
kerijen en dergelijke weer belangrijker. Er
heerste veel armoede in het Giethoorn van
vóór de Tweede Wereldoorlog.
Na 1945 kwam het massatoerisme steeds
sterker naar voren, en Giethoorn werd een
belangrijk recreatieoord, vooral voor water
sport en watertoerisme. Dagjesmensen bege
ven zich in het zomerseizoen met vaak ge
motoriseerde punters door het 'Venetië van
het Noorden'. Gelukkig bleef veel bewaard
van het historisch karakter van Giethoorn,
ondanks de opkomst van het verschijnsel
tweede woning en andere toeristische zaken,
zoals frietkramen, souvenirswinkeltjes met
veel kitsch en dergelijke. In het begin van de
jaren '80 werd Giethoorn gelukkig tot 'be
schermd dorpsgezicht' verklaard. Van de
302 gebouwen werden er 115 als beeldbepa
lend, d.w.z. van een bijzondere historische
en/of architectonische kwaliteit aangemerkt,
terwijl 29 gebouwen als monumenten be
scherming genieten.
Nog steeds weerspiegelen de rieten drome
darisdaken van de boerderijen zich in het
water van de omringende vaarten, afgewis
seld door karakteristieke planken bruggetjes
op hoge palen (vanwege het punterverkeer).
Onder het wolfdak aan de voorzijde ver
schijnt een houten beschot, vaak zwart ge
teerd of donkergroen geschilderd.
Mooi, maar soms ook problematisch zijn de
rieten daken. De Giethoomse brandweer
moet zo'n vijfentwintig keer per jaar uitruk
ken. Een groot deel van de huizen kan met
een brandweerwagen niet bereikt worden.
Dit jaar brandde een boerderij volledig af
omdat er een vuurpijl op het dak terecht ge
komen was (Oudejaarsnacht). Toch zijn er
gemotoriseerde pompen die over de smalle
houten bruggetjes kunnen rijden.
Onvergetelijk is het beeld van de koeiekop-
pen boven wuivend riet uit de film 'Fanfare'
(staande op een platte zomp), zeer origineel
gezien door de cameraman. De mechanisatie
en de intensivering van de landbouw (bio-
industrie) is een bedreigende factor voor het
eigen karakter van Giethoorn. De ontwikke
ling van streek- naar waterstreekdorp komt
in Noordwest-Overijssel nergens zo duide
lijk naar voren als in Giethoorn. Over het
algemeen ontstonden de waterstreekdorpen
in de zeventiende eeuw als nieuwe nederzet
tingen, die tevens nieuwe namen kregen.
Deze dorpen ontstonden vaak in bestaande
en reeds verkavelde dorpsgebieden (Wete
ring, Belt-Schutsloot). Mede als gevolg van
de opkomst van de turfgraverij verdwenen
daar zelfs de oorspronkelijke bewoningspa-
tronen. De groei van dit dorpstype toont aan
hoe groot de nederzettingsdynamiek was in
de veengebieden, waar de turfgraverij een
belangrijke bron van inkomsten werd.
Drs. JKroes is werkzaam bij de Rijksplano
logische Dienst in Den Haag.
HISTORISCHE STEDENATLAS VAN
NEDERLAND
De vierde aflevering in de serie Historische
Stedenatlas van Nederland behandelt de stad
Kampen. De tekst is van B. M. J. Speet, de
kaarten zijn van Th. Rothfusz. Evenals in de
reeds verschenen atlassen (Haarlem, Amers
foort, Zutphen) wordt er een overzicht gege
ven van opkomst, groei en verval van deze
stad aan de IJssel. Naast oude en nieuwe
kaarten werden vele oude afbeeldingen op
genomen. Wederom een goed gedocumen
teerde en met veel zorg vervaardigde uit
gave.
Een uitgave van de Delftse Universitaire
Pers, Stevinweg 1, 2628 CN Delft (015-
783254). 1986. ISBN 90.6275.225.X. De
prijs is 42,
AMtC
GETIJMOLENS, DE WATERMOLEN
VAN GOES OF DE LUIE ELF
In dit boek van Bert Boonman allereerst de
geschiedenis van de getijmolens in het alge
meen. Deze bevonden zich - de vroegste
dateert uit ca. 960 - in waterrijke gebieden
met een groot getij verschil; vooral langs de
Zeeuwse havens. Aan de hand van bestekte
keningen van de watermolen te Goes worden
de constructie en de werking beschreven.
Het laatste resulteert in een nogal technische
verhandeling. Bij de komst van de sluizen,
begin 19e eeuw, raakten de getijmolens bui
ten gebruik.
De prijs is 21en het boekje is te bestel
len bij Pitman BV, Wethavendijk 152 te
Goes (tel. 01100-13210).
AMtC
DE MONUMENTEN VAN DRENTHE I
Dit mooi uitgegeven boek bevat vier opstel
len. De eerste drie zijn geschreven door Cor-
neille F. Janssen. 'De bouwgeschiedenis
van de kerk te Ruinen' en 'De bouwge
schiedenis van het Huis te Echten' zijn tot
stand gekomen na recente restauraties. Vele
reconstructie tekeningen en afbeeldingen
vóór en na de restauratie verhelderen de ge
detailleerde beschrijvingen van deze bouw
werken. In het derde opstel 'De vernieuwing
van de plattegrond van Coevorden van 1607-
1617' probeert Janssen tot een datering te
komen van deze volgens de idealen der Re
naissance radiaal aangelegde stad. Ook
noemt hij een mogelijke ontwerper (Jan
Suermondt) van deze plannen. Het laatste
opstel 'De Asser Ijzergieterij als producent
van funerair gietijzer' werd geschreven door
Meindert Stokroos. Deze ging langs noorde
lijke kerkhoven en begraafplaatsen op zoek
naar sporen van deze ijzergieterij en haar
geschiedenis.
Uitgegeven door Bureau Monumentenzorg
van de Provincie Drenthe. Postbus 93, 9400
AB Assen (tel. 05920-11615). ISBN
90.71246.02.7 Prijs 19,50
AMtC
