Wandbespanningen in Huize Groeneveld
52
In de jaren 1980-1982 is kasteel Groene
veld zoals het meestal wordt genoemd,
geheel gerestaureerd door het architec
tenbureau Ir. T. v. Hoogevest te Amers
foort. Op een zeer goede dia-reeks, die
op gezette tijden in het huis wordt ver
toond. is voor iedere bezoeker het gehele
proces zichtbaar gemaakt.
Uit een totaal verkommerd huis is weer
een prachtig monument herrezen. Voor
velen is het huis en zijn omgeving reeds
een begrip geworden. Men kan er kennis
nemen van de leerzame tentoonstelling
die de stichting 'Groeneveld' ter bevor
dering en tot stand koming en in stand
houding van het Nationaal Centrum
voor Bos Natuur en Landschap er heeft
ingericht en genieten van het prachtige
interieur dat veelal nog verlevendigd
wordt met tijdelijke tentoonstellingen
van tekeningen en schilderingen.
Huis Groeneveld is versierd met schilde
ringen in de grote benedenzaal, de Ma-
muchetzaal genoemd. Bij het binnen ko
men ziet men alle wanden geheel bedekt
met bespanningen. Tegenover de entree
de schouw; met links een groot nachte
lijk landschap, waarin een groep men
sen rond een vuurtje warmte zoekt (zie
foto). Het landschap is heuvelachtig.
Verder is een rivier te onderscheiden
met op de oever een vissertje. Zoals bij
alle doeken in het kasteel is ook dit be
slist niet Nederlands van karakter.
Rechts van de schouw is een melkvrouw
met kinderen, omringd door vee te zien.
Op de achtergrond ruïne-achtige bouw
sels in een idyllisch heuvelland.
Links van de entree gezien vanuit het
midden van de zaal) een rustende her
derin tussen schapen, koeien en een ezel
in hetzelfde type landschap.
Rechts van de deur een amazone en een
ruiter aan de oever staand bij een rivier.
Een figuur, kennelijk een bediende, staat
wachtend gedeeltelijk in de rivier.
Rechts achter grote bazementen van zui
len met in het verschiet een stad of
burcht. Links van de doorgang naar de
achterzaal (ter grote van de helft van
genoemde schilderingen) een vrouw
sportret met herdersstaf zittend in een
boomrijk landschap; levensgroot afge
beeld (zie foto). Rechts van de deurpartij
een staands mansportret op een bordes
met balustrade (zie foto). De driekanten
steek rust op de baluster. Op de achter
grond links een huis, dat kennelijk Groe
neveld moet zijn, maar zonder de aan
bouwen links en rechts.
Deze schilderingen staat op een lantbri-
zering en zijn verder gevat in de betim
mering.
Uit beschrijvingen weten we. dat ook het
plafond een schildering heeft gehad.
Ook de andere vertrekken hebben be
spanningen van leerbehang of stof ge
kend, al of niet beschilderd. In dit artikel
zullen we ons in hoofdzaak tot deze ka
mer beperken.
van een andere situatie is uitgegaan dan van
de toen bestaande. Hiervan uitgaande zou
het de heer P. C. Hasselaer met zijn vrouw
Clara Wendela Sautyn (gehuwd 1740) moe
ten zijn. Het is bekend, dat P. C. Hasselaer
begonnen is vleugels te bouwen aan het
huis. Deze zijn niet gereed gekomen voor
dat hij het huis verkocht in 1755. Van der
Dussen maakte dit deel af, of bouwde ge
heel nieuwe. Gezien de jaartallen vermeld
in het stucwerk van de muziekzaal in een
kast met verf in de linkervleugel, moet dit
werk gereed zijn gekomen in 1759.
De doorgang naar de muziekzaal is later in
het doek ingesneden; dus ook dit wijst erop,
dat de doeken klaar waren voordat de aan
bouw gereed was. Op de deur naar de mu
ziekzaal komt het jaartal 17?'?6 voor.
We komen via deze redenering uit op 1746,
de tijd van P. C. Hasselaer.
Wat de kleding betreft was er eerst twijfel.
Bij informatie op het Bureau voor Kunsthis
torische Documentatie komt men tot een
veel latere datering en wel tussen 1760-
1770. Dit is de periode, waarin Van der
Dussen met zijn vrouw Johanna Maria
Chalon op Groeneveld woont. Het is moei
lijk deze schilderingen te plaatsen vóór hun
huwelijk in 1763. Aannemelijk zou zijn, dat
kort daarna de schilderingen zijn gemaakt.
Maar in 1763 heeft Stopendaal een kaart
getekend van het gehele landgoed met daar
op het exterieur van het huis met de cirkel
vormige aanbouw. Wanneer het kort na
1763 is geschilderd zou de kunstenaar zeker
het huis in al zijn allure hebben weerge
geven.
Willen we uitgaan van een serieuze weerga
ve van het huis op de achtergrond van het
portret, komen we toch weer op Hasselaer
en zijn vrouw terecht. In de verkoopakte
van Hasselaer aan Van der Dussen is geen
sprake van aangebouwde vleugels. Wel in
de advertentie, die deze verkoop aankondig
de. In de verkoopakte van Van der Dussen
aan Hasselaer in 1774 is uitgebreid aandacht
gegeven aan Heerenhuyzinge, versierd met
een prachtige voorgevel, cirkelgewijs ge
bouwd.'
Hier is niet meer sprake van vleugels maar
van een voorgevel. Het vermoeden rijst, dat
Hasselaer geheel iets anders bedoelde met
vleugels, dan de uitbreiding, die door Van
der Dussen tot stand is gebracht.
In het zeer uitvoerige bouw- en restauratie-
verslag van het architectenbureau Ir. T. van
Hoogevest is hierover niets te lezen. Wel
staat vast, dat de steenmaat van onder tot
boven van de aangebouwde delen één en
dezelfde is.
Voor dit artikel is het in zoverre van belang,
dat het kan helpen de datering te bepalen.
Indien Van der Dussen de portretten van
Hasselaer liet overschilderen is het vanzelf
sprekend, dat bij terugkeer van Van Hasse
laer hij de overschildering heeft gelaten
voor wat het was, daar hij intussen voor de
derde keer getrouwd was. Bij latere verkre
gen informatie bleek de kleding zeer wel te
passen in de eerste periode van Van Hasse
laer.
Dus afgebeeld zijn P. C. Hasselaer en Cla
ra Wendela Sautijn, geschilderd in 1746.
DE SCHILDER
Alle doeken vertonen eenzelfde 'hand
schrift' zowel in de portretten als in de land
schappen. Toch moet geconstateerd wor
den, dat er een duidelijk kwaliteitsverschil
is tussen de portretten en de overige doeken.
Het is zeer goed mogelijk, dat meerdere
personen onder leiding van een meester
schilder het werk hebben uitgevoerd.
De deurpartij naar de achterkamer is een
keer gewijzigd. Dit bleek bij het kleuron-
derzoek van de lambrie om vast te stellen
welke beschildering bij de wandbespannin
gen behoorde. De kleur die thans aange
bracht is komt overeen met de gevonden
kleur als oudste laag.
De verandering van doorgang naar de ach
terkamer is geen reden te veronderstellen,
dat de portretten uit een andere tijd
stammen.
Op de doorgang naar de muziekzaal is een
handtekening zichtbaar met het jaartal
1746. Helaas is de signatuur zo onduidelijk,
dat ontcijferen niet mogelijk is. Er zijn na
men genoemd als Spilman, Spinnv en ande
ren, maar het zal voorlopig moeten blijven
bij gissingen. Het niet-Nederlandse karakter
van de schilderingen zou ook nog kunnen
duiden op een buitenlandse kunstenaar.
Staring spreekt in zijn artikel in 'Kunstge
schiedenis der Nederlanden' deel 2 bladz.
353.' Het is droevig te constateren hoe
moeilijk het thans reeds is een enigszins
volledig beeld te krijgen van de behangsel
kunst der 18e eeuw.van restaureren was
nooit sprake'.
Gelukkig kan dit niet van Groeneveld ge
zegd worden. Deze restauratie heeft ertoe
bijgedragen, dat een beeld kan worden ver
kregen van de 18c eeuwse wooncultuur.
1730 Arend van Waeyen koopt Groene
veld van de erven van Marius de Mamu-
chet.
1735 Cornelis Hasselaer koopt het huis
van van Waeyen die enige uitbreidingen
heeft aangebracht.
1737 C. Hasselaer overlijdt en zijn zoon
P. C. Hasselaer erft het huis.
1743 Huwelijk van P. C. Hasselaer met
Clara Wendela Sautijn.
1755 Verkoop van het huis: zeer kapitale
welgelegen hofstede genaemt Groene
veld met desselfs superbe moderne en
nieuw gemaakte Heeren huyzinge, extra
schoone vleugels en de stalling voor 17
paarden. Koper Mr. JL. v.d. Dussen.
