Haagse Oude Jacob:
t «'komst verzekerd
35
Eind 1981 sloot de Nederlandse Hervormde
Gemeente de deuren van de Grote Kerk in
Den Haag (Sint Jacobskerk) voor de regel
matige eredienst. Het vermoedelijk op één
na oudste Haagse kerkgebouw leek toen een
sombere toekomst tegemoet te gaan.
Maar na drie jaar onderhandelen hebben
particulier initiatief en de overheid de han
den ineen geslagen en verzekeren de Stich
ting Grote Kerk èn de Stichting Fondsenbe-
heer Grote Kerk de toekomst van dit als
cultuurmonument uiterst belangrijke kerk
gebouw. Onvoldoende onderhoud maakte
restauratie dringend noodzakelijk en het
geld daarvoor (vier miljoen gld.) is nu be
schikbaar.
In de VOM-reeks 1984 nr. 3 van de ge
meente 's-Gravenhage wordt de Ned. Herv.
Abdijkerk in Loosduinen als oudste kerkge
bouw op Haags gemeentelijk grondgebied
genoemd. In historische volgorde komt dan
vermoedelijk de Kloosterk aan het Lange
Voorhout op de eerste plaats en staat de
Oude Jacob op de derde. Maar in de 13e
eeuw was er waar nu de Oude Jacob staat te
pronken, reeds een kleine kapel, als bijkerk
van de parochie te Monster. Waarschijnlijk
in 1276 werd deze kapel een zelfstandige
parochiekerk, waarna rond het midden van
de 14e eeuw een groter kerkgebouw
verrees.
De tegenwoordige St. Jacobskerk dateert
echter uit de 15e eeuw; het schip met zijn
brede zijkapellen, die even hoog zijn als de
middenbeuk en evenals deze door houten
tongewelven overdekt wordt, was gereed in
1456; het koor kwam rond 1492 tot stand.
De toren evenwel, wegens zijn zeskantige
vorm een unicum onder de middeleeuwse
Nederlandse torens, werd tussen 1420 en
1424 gebouwd.
Neemt men deze jaartallen in aanmerking
dan staat de Oude Jacob historisch gezien
op de tweede plaats in de reeks monumenta
le Haagse kerken.
'HAAGSE HALLETYPE'
De Grote of St. Jacobskerk behoort, archi
tectuur-historisch gezien, tot de belangrijk
ste monumenten van gotische bouwkunst in
ons land. Het schip is het eerste voorbeeld
van een ruimtelijke conceptie, die in de
kunstgeschiedenis bekend staat als het
'Haagse halletype', een breed middenschip
waarop aan beide zijden kapellen geopend
zijn met een minimum aan steunpunten. Het
basilicale koor is een voortbrengsel van de
zgn. Brabantse late gotiek met slanke pij
lers, voorzien van krulkoolbladkapitelen,
een lichtbeuk die een houten overwelving
draagt en een kooromgang met gemetselde
stergewelven. Na een brand in 1539 werd
de kerk in dezelfde vorm herbouwd.
In de 19e en 20e eeuw onderging de kerk
vier belangrijke restauraties; die tussen
1912 en 1920 kwam onder supervisie van
P. J. H. Cuypers tot stand. Tussen 1951 en
1962 ging het kerkgebouw wederom in de-
steigers en werd de restauratie verricht door
architect Ph. Bolt. In die herstelperiode
werd de gietijzeren spits in neogotische stijl
uit 1861, van een nieuwe bekroning voor
zien, die een vrije navolging is van de 16e
eeuwse. Die toren is 92,5 m hoog en wordt
bekroond door een ooievaar!
Van de gebrandschilderde ramen, die de
kerk vroeger bezeten heeft, zijn er twee
bewaard gebleven, zij het ingrijpend geres
taureerd. Een daarvan is aangebracht in het
meest oostelijke venster van de koorom
gang, in de as van de kerk. Het is een
schenking van keizer Karei V (1547). Dit
raam wordt evenals het andere historische
glas toegeschreven aan Dirk Crabeth.
GRAFMONUMENTEN
Het is verleidelijk veel meer cultuurarchi-
tectonische bijzonderheden van de Oude Ja
cob te vertellen, maar we dienen ons te
beperken. Daarom nog slechts enkele noti
ties. De kerk bevat o.m. een aantal uit een
oogpunt van geschiedenis, belangrijke graf
monumenten, zoals die voor Constantijn en
Christiaan Huygens; en de grafmonumenten
voor Comelis Nobelaer, Heer van Grisoirt
en zijn gemalin Anna van der Wiele (in de
stijl van Hendrick de Keyser). Verder treft
men er o.a. een grote epitaaf voor de familie
Van Hogendorp aan, in vroeg Lodewijk
XV-stijl, en het indrukwekkende grafmonu
ment voor admiraal Jacob van Wassenaer
Obdam (naar ontwerpen van de Haagse
schilder Cornelis Monincs (1667).
Het oorspronkelijke orgel (1882) werd in
1971 vervangen dooreen nieuw instrument,
gebouwd door de firma Metzier und Söhne
(Zürich). De in historiserende, op de barok
geïnspireerde stijl gebouwde kast rust op
een galerij, die wordt gedragen door com-
posiete zuilen.
Vermeldenswaard is ook de 15e eeuwse ka
pel van de familie Van Assendelft. Zowel in
opbouw als in kwaliteit der figuren vertoont
het gedenkteken grote overeenkomst met
het monument van Frederik van Renesse en
Anna van Hameien in de Grote Kerk in
Breda.
In de toren hangen drie luidklokken en een
uit 51 klokken bestaand carillon. De groot
ste luidklok is de Jhesusklok, gegoten door
Jaspar Jan Moer (1541) met een gewicht
van 6500 kg.
De tweede luidklok dateert uit 1647 en
weegt 3300 kg (gieter Coenraet Wegewart).
De derde luidklok werd in 1956 door Eijs-
bouts gegoten (2300 kg). Het klokkenspel,
waarin zich ook de vroegere luidklok Jacob
bevindt, werd in 1570 door Henrick van
Trier gegoten, evenals de uit 1547 dateren
de Salvatorklok.
De Grote of St. Jacobskerk is niet alleen
architectuurhistorisch van betekenis, maar
ze heeft in de loop der eeuwen ook vele
malen een belangrijke rol gespeeld voor het
Huis van Oranje. Zo werd o.m. in 1937 het
huwelijk tussen prinses Juliana en Prins
Bemhard in het indrukwekkende kerkge
bouw gesloten.
De restauratie begint nog dit jaar en zal
ongeveer anderhalf jaar duren. De plannen
zijn ontwikkeld door het architectenteam
Braaksma, Roos en Veninga.
J. E. van der Wielen
Luchtfoto van de Grote Kerk in Den Haag, de Sint Jacobskerk.
