'Stoepen, stoeppalen
en stoephekken
Werkgroep Heemschut
in Hilversum e.o.
rectificatie
NIEUWSTE UITGAVE HEEMSCHUTSERIE AANGEBODEN
In 1984 en 1985 verschenen in de Heem
schutserie vier nieuwe uitgaven. Allereerst
'Dorpen in Drenthe' geschreven door Mr.
A. Kleijn, daarna 'Leeuwarden 700 jaar
bouwen' van de hand van onze vaste mede
werker Drs. G. P. Karstkarel, vervolgens
'Landschap Waterland' door Jan Erik Bur
ger e.a. en onlangs het door T. Brouwer
geschreven boek 'Stoepen, stoeppalen,
stoephekken'
De Heemschut-serie is opgezet om een bi
bliotheek te vormen van populair-weten-
schappelijke en historische onderwerpen,
bedoeld om in ruimere kring 'te ijveren voor
de bescherming van de schoonheid en het
historisch karakter van ons land in het alge
meen en van cultuurmonumenten in het bij
zonder'. Deze serie komt in de plaats van de
oude Heemschut-serie, uitgegeven door Al-
lert de Lange.
De nieuwe Heemschutreeks verschijnt bij
Uitgeverij Terra te Zutphen. Incidenteel
wordt binnen de reeks gastvrijheid verleend
aan andere uitgevers. Zo is het boek van T.
Brouwer uitgegeven door de Walburg Pers
onder auspiciën van Heemschut en Uitgeve
rij Terra.
In het jubileumjaar 1986 zal in de nieuwe
Heemschut-serie nog een aantal delen ver
schijnen o.a. betreffende s-Hertogenbosch,
Vestingwerken, Nieuwe bestemming van
oude gebouwen en Heemschut is bijzonder
ingenomen met de nieuwe aanwinst: het
boek Stoepen, Stoeppalen en Stoephekken
van T. Brouwer. Onlangs werd in de zoge
heten Landbouwschuur van de Rijksdienst
Monumentenzorg in Zeist het eerste exem
plaar van dit boek aangeboden aan de heer
J. Jesserun, hoofddirecteur van Monumen
tenzorg. Bij die gelegenheid hield prof. dr.
C. A. van Swighem een toespraak.
Na een kort uitstapje over de boeiende ont
staansgeschiedenis van Heemschut wees hij
erop, dat in de oude Heemschut-reeks tot
nogtoe van alles aan de orde is gekomen:
zilver en bomen, munten en bruggen, torens
en daken en de weg in het landschap. Zon
der schroom werd hier over geschreven,
zonder wetenschappelijke kram maar door
auteurs, die wisten waar zij het over had
den. In 1933 werd door Heemschut een
aparte commissie ingesteld onder de naam
'De weg in het landschap.'
Merkwaardigerwijs is het daarnaast nooit
gekomen tot een commissie Straatprofiel,
hoewel de straat en zijn profiel bij de mo
derne verkeers-ontwikkeling minstens zo
zeer in het geding zijn als de weg in het
landschap. Wat in 1933 zeker niet kon wor-
T. Brouwer
Ot Walburg Bera
Omslag van het boekje 'Stoepen, stoeppalen en
stoephekken van T. Brouwer.
den voorzien, en in 1961 ook nog niet, is
dat vele steden en dorpen voetgangerszones
zouden krijgen en, soms, een beschermd
gezicht, waarin niet alleen de gevels, maar
ook het straatprofiel zou kunnen blijven
voortbestaan in z'n oude context, in be
staande vorm, eventueel hersteld, of in een
nieuwe mooie vorm.
Bij dit straatprofiel is de stoep van grote
betekenis.
Het boek dat hier ten doop gehouden wordt
bevat naar zijn mening bouwstenen voor
diverse facetten van de Nederlandse stoep-
historie. Het boek is wervend, overtuigend,
informatief; het is leesbaar voor iedereen en
past uitstekend in de nieuwe Heemschut
Reeks. Het is een oproep om zelf aan het
werk te gaan, het wijst op waarden en mo
gelijkheden tot behoud daarvan, en nodigt
uit tot inventariseren.
De stoep is het verbindingselement tussen
de straat (het straatgebeuren) en het pand
aan de straat; de woning, de winkel, het
bedrijfspand, het pakhuis.
De stoep heeft zijn eigen geschiedenis en,
door de eeuwen heen, zijn eigen kenmer
ken, gelieerd aan de straat (het straatleven)
en aan het pand, het huis. Als'zodanig is hij
een cultuurhistorisch monument van de eer
ste orde.
Hij heeft ook zijn eigen rechtsgeschiedenis:
Wie is rechthebbende? Wat houdt het recht
in? Aan welke beperkingen is het onderhe
vig? Hoe wordt het recht verkregen, overge
dragen? Hoe houdt het op te bestaan? En,
net als bij ieder recht: wat is de maatschap
pelijke ontstaansgrond van dat recht?
Dat laatste bracht Van Swighem op een
tweede punt: De stoep heeft zijn eigen ge-
bruiksgeschiedenis. Als de manier waarop
de straat wordt gebruikt verandert, veran
dert ook de functie van de stoep. Als de
manier verandert waarop het huis wordt be
woond, het pand gebruikt, verandert ook
het gebruik van de stoep. De stoep is die
naar van twee heren, straat en huis. Hij kan
ons iets vertellen over de manier waarop die
twee met elkaar omgaan, op elkaar zijn af
gestemd.
Hoe de stoep door de eeuwen heen fungeer
de valt af te lezen uit de vormgeving ervan.
Soms in samenhang met de onderpui van
het huis, altijd op zijn minst in samenhang
-met de voordeur.
Omdat er allerlei soorten van straten zijn, en
allerlei soorten van panden, puien en deu
ren, zijn er allerlei soorten van stoepen.
Omdat de geschiedenis van de straat en van
het huis, zo afwisselend is, maakte alleen al
daarom de stoep zoveel lotswisselingen
mee. Als je de geschiedenis van een stad
wilt leren kennen is het het meest voor de
hand liggend dat je je verdiept in de ge
schiedenis van het gebruik van de panden en
het leven in de huizen én daarnaast van het
gebruik van de straat, het leven op straat.
Maar, zoals zo vaak, over de meest voor de
hand liggende dingen uit het verleden zijn
geen boeken geschreven. Althans niet het
soort boeken waar de mens van vandaag
behoefte aan heeft: die de verschijningsvor
men van het leven koppelen aan het leven
zelf, die de kunstproducten - artefacten -
bekijken in verband met hun functie, waarin
die samenhang in zijn historische ontwikke
ling systematisch wordt doorgelicht. Van
daar dat we wel dankbaar mogen zijn voor
het totstandkomen van een boek over de
stoep.
VERZAMELWOEDE
Aldus prof. dr. C. A. van Swighem, die de
auteur van het boekje Teun Brouwer een
bijzonder mens noemde. Hij prees diens
verzamelwoede, speurinstinct en de behoef
te om de resultaten daarvan wereldkundig te
maken.
Niet zoals wij abusievelijk vermeldden de
heer C. J. de Jonge maar C. J. de Lange uit
Hilversum wil meer bekendheid geven aan
het werk van Heemschut in Hilversum en
omgeving. Hij wil dat doen door het organi
seren van allerlei evenementen (film- of dia
shows, lezingen, tentoonstellingen etc. Wie
belangstelling heeft om tot de werkgroep
toe te treden melde zich: Oosterengweg
303, 1212 CL Hilversum, tel. 035-830445
(na 17.00 uur).
