Waterstaatskerk en
Waterstaatsstij
13
DOOR THOMAS VON DER DUNK*
De RK kerk van Loenen (Gelderland) de St. Antonius Abt. Waarschijnlijk de enige bewaard gebleven
echte Waterstaatskerk van Gelderland, die niet alleen gecorrigeerd maar ook ontworpen is door
Waterstaat. De kerk is in 1846/48 gebouwd met een rijkssubsidie van 6000,- naar ontwerp van
opzichter Engelbertus Kroon en in 1927 wat de zijbeuken betreft sterk verbouwd.
Waarschijnlijk uniek is, dat een arrondissementsingenieur een plan van een opzichter voor
commentaar voorlegde aan een andere opzichter. De kritiek van B. Berkhout was niet mals. 'Het
uiterlijk van het gebouw is zeer eenvoudig en de zij- en achtergevels zelfs schraal. De houten toren zal,
uitgevoerd zijnde, zich bekrompen en gedrukt voordoen en den steenen toren zal van terzijde gezien
door de helling der kap een onaangenaam gezigt opleveren'. De kritiek werd echter niet overgebracht
aan de hoofdingenieur en het ontwerp werd wat voor- en achtergevel betreft ongewijzigd uitgevoerd.
Naar aanleiding van het artikel in Heem
schut van september over de restauratie van
de Josefkerk in Assen, een Waterstaatskerk,
wil Thomas von der Dunk, graag wat meer
duidelijkheid scheppen over het begrip Wa
terstaatskerk. Hieronder laten we hem aan
het woord.
Het onderstaande zal met name gebaseerd
zijn op mijn bevindingen in de provincie
Gelderland voor de periode tussen 1824
(toen Waterstaat bij de kerkenbouw betrok
ken raakte)) en 1849 (toen de dienst Water
staat grondig gereorganiseerd werd). Ik heb
echter, gezien dat wat al over de kerken uit
deze tijd in andere provincies bekend is,
weinig reden om aan te nemen dat Gelder
land een uitzondering vormt.
Allereerst lijkt het mij nuttig om strikt on
derscheid te maken tussen de termen Water
staatskerk en Waterstaatsstijl, termen die
vaak zeer willekeurig door elkaar gebruikt
worden
Een Waterstaatskerk zou men mijns inziens
op drie manieren kunnen definiëren:
- als een kerk, gebouwd (of verbouwd!)
onder oppertoezicht van (ingenieurs of op
zichters van) Rijkswaterstaat - oppertoe
zicht, want voor het dagelijks toezicht had
het kerkbestuur te zorgen.
- als een kerk gebouwd of verbouwd naar
ontwerp (en onder oppertoezicht van) (inge
nieurs of opzichters van) Rijkswaterstaat.
- als een kerk, waarvan het ontwerp goed
gekeurd moest worden door de provinciale
hoofdingenieur van Waterstaat, en waarbij
deze dus in principe de mogelijkheid gekre
gen heeft de plannen, al dan niet door een
Waterstaatsambtenaar vervaardigd, naar
zijn inzichten te (doen) wijzigen.
Laatstgenoemde definitie geniet mijn voor
keur, en daarin ben ik niet de enige'
Ter toelichting het volgende:
Ook al werd per Koninklijk Besluit op 16
augustus 1824 bepaald, dat geen kerk in dit
LECOR BUSIER
Hierbij wordt gewezen op de verdiensten
van het ontwikkelen van een nieuwe vor
mentaal voor het industriële tijdperk, zoals
die o.a. door Le Corbusier, Gropius, Mies
van der Rohe, en hier te lande door de
Stijlgroep (Oud, Rietveld, Wils), de 'op
bouw' in 'de 8' werd toegepast. In 1965
wordt de nieuwe wet öp de Ruimtelijke Or
dening van kracht. Op rijksniveau wordt
door Drs. S. E. Pronk de tweede nota ruim
telijke ordening behandeld en door Mr. J.
Witsen de derde nota en de procedure van de
land zonder toestemming van de overheid
gebouwd of verbouwd zou mogen worden,
en voor deze zaken van overheidswege sub
sidie beschikbaar werd gesteld, dit beteken
de in de praktijk niet automatisch, dat die
kerk ook onder toezicht van Waterstaat ge
bouwd - laat staan door een Waterstaatsbe-
planologische kernbeslissingen.
Op provinciaal niveau worden streek- en
regionale plannen behandeld aan de hand
van plannen voor de Randstad, door Prof.
ir. N. A. de Boer en de ontwikkeling van
het rivierengebied door Prof. ir. J. P. A.
van den Ban, waarbij uitgebreid de ruilver-
kavelingsproblematiek aan de orde komt.
Het tweede deel van het boek is gewijd aan
de Planvorming op gemeentelijk niveau, in
geleid door ir. C. de Cler. Afzonderlijke
aandacht kregen de stedebouwkundige ont
wikkeling in de 19de eeuw en de steden
Amsterdam, 's-Gravenhage en Rotterdam.
ambte ontworpen is.
Van de goed honderd kerken, voor een der
de Hervormd, voor tweederde Katholiek,
die tussen 1824 en 1849 in Gelderland her-
of verbouwd zijn, is van ongeveer veertig
geen enkel spoor in de Waterstaatsarchieven
aan te treffen, en het werk dus hoogstwaar-
'Stedebouw in Nederland' wordt besloten
met een breed overzicht van plannen in tal
van gemeenten: structuurplannen, plannen
voor nieuwbouwwijken en buitengebied.
Een laatste bijdrage van ir. H. Ch. M. Heij-
ning tenslotte is gewijd aan de landelijke
gebieden, hun verleden, heden en toekomst.
J. K. A.
Stedebouw in Nederland, 50 jaar B.N.S.
uitg. de Walburgpers, Zutphen.
Prijs 69,-(gebonden editie)
