De Pachthof van
Houthem
Sint-Gerlach
INLEIDING
In het Geuldal tussen Meerssen en Valken
burg ligt het landgoed Houthem Sint-Ger-
lach. Het complex bestaat uit een kasteel
(1713) met daaraan vastgebouwd de kerk
van Sint-Gerlach en aansluitend daarachter
een boerderij genaamd de Panthof (beide uit
het begin van de 18de eeuw). Ten oosten
van deze gebouwen ligt een carrévormige
monumentale hoeve, de Pachthof (1755).
Het landgoed bestaat verder uit nog een
boerderij en 65 ha. grond.
De restauratie van de kerk is enige jaren
geleden voltooid; het kasteel echter en voor
al de Pachthof verkeren in een verwaarloos
de staat.
Na de dood van baron de Selys in 1961
heeft het kerkbestuur van Houthem Sint-
Gerlach het landgoed geërfd. Sindsdien is er
weinig aan de gebouwen gedaan. De al en
kele jaren leegstaande hoeve en het onbe
woonde kasteel brengen geen geld op. De
pachten van beide andere boerderijen zijn
zo laag, dat er geen middelen zijn om de
gebouwen te restaureren. Dit verhaal wil
vooral een pleidooi zijn voor de nodige res
tauratie van de Pachthof.
Deze Pachthof, in de tweede helft van de
18de eeuw gebouwd door de Akense archi
tect Johann Joseph Couven, staat al enige
jaren te verkommeren. In de loop der jaren
zijn veel vernielingen aangericht en heeft
men er allerlei waardevolle onderdelen uit-
gesloopt. Regen en vorst hebben grote scha
de veroorzaakt. Toch mag dit schitterende
monumentale gebouw, gelegen in een van
de mooiste natuurgebieden in Nederland -
het Geuldal - niet verloren gaan, mede van
wege zijn positie binnen de 18de-eeuwse
architectuur in Zuid-Limburg in het alge
meen en het oeuvre van architect Couven in
het bijzonder. Aangezien het niet waar
schijnlijk is, dat op stel en sprong iemand
gevonden wordt die de Pachthof wil restau
reren, zullen op korte termijn maatregelen
moeten worden genomen om het gebouw op
zijn minst te consolideren en niet nog verder
te laten verpauperen.
DE ARCHITECT JOHANN JOSEPH
COUVEN
In de I8de eeuw heeft de vanuit Aken werk
zame architect Johann Joseph Couven
1701-1763een stempel gedrukt op de ar
chitectuur in Zuid-Limburg. Steunend op lo
cale bouwtradities werkte hij zich op tot dé
architect van de barok- en rococostijl in het
gebied Aken-Luik-Maastricht. In Aken heeft
hij altijd de erkenning gekregen die hij
waard is. Zo is er een Couvenmuseum aan
de Hühnermarkt en werd in 1983 een ten
toonstelling ingericht in het Suermondt-
Ludwig museum over zijn leven en werk.
Helaas zijn in deze stad veel van zijn bouw
werken gedurende de tweede wereldoorlog
door bombardementen vernield.
De familie Couven stamt af van een adellijk
geslacht uit het land van Luik en wel uit het
dorp Clermont. Johann Joseph werd op 10
november 1701 in Aken geboren, als zoon
van Johann Jakob Couven (1656-1740), no
taris en eerste secretaris van de 'Reichs-
stadt' Aken.'
Over de scholing van Johann Joseph ont
breken biografische gegevens. Men is aan
gewezen op indirecte informatie, zoals zijn
studietekeningen. Hieruit blijkt dat hij de
bouwwerken van Aken als voorbeeld nam,
maar ook kennis had van de toen bekende
architectuurboeken. Zo wordt duidelijk uit
de studietekeningen en met name uit een
manuscript over zuilenordes van zijn hand
dat hij architectuurtheoretische werken, zo
als die van Vitruvius, Vignola, Palladio en
Serlio gelezen had.2 Opmerkelijk is dat hij
geen Franse werken citeert, hoewel uit zijn
tekeningen waar te nemen valt dat hij het
werk van Bérain, Meissonniers, Marot en
Blondel gekend heeft. Dit blijkt uit zijn
schetsen, waartussen zich ook een kopie van
JF. Blondels werk: 'De la distribution des
maisons de plaisance' bevindt, dat in
1737/38 in Parijs verscheen,3
Het kasteel van Sint Gerlach uit 1713. Het verkeert in bouwvallige staat. Foto Rijksdienst
Monumentenzorg, Zeist.
