Behoud van 'Pieck en Gezellen'
te Gorinchem als
stedebouwkundig monument
"1
178
van de additionele werksfeer (zg.
terugploegregeling). Van de beslissing ten
aanzien van deze aanvraag hangt het lot van
het kerkgebouw af!
Aangezien de kans op behoud van het ge
bouw nog volop aanwezig is lijkt het mij
goed, de architectonische betekenis ervan in
kort bestek te schetsen. Bij een eerdere ge
legenheid (Heemschut april/mei 1983 p. 74)
heb ik er al op gewezen, dat Waterstaatsker
ken in Overijssel een zeldzaam verschijnsel
zijn geworden. Deze kerk behoort tot een
bijzonder type binnen die categorie, nl. dat
met een overdwars-rechthoekige platte
grond.
De ongedeelde kerkruimte, die volgens de
ontwerptekening binnenwerks 13 bij
26,6 m. meet, wordt voorafgegaan door een
ondiepe middenrisaliet. Vóór deze voor
sprong verheft zich een portiek met vier
vrijstaande, Ionische zuilen zonder cannelu-
res. Alle voluten van de kapitelen, dus niet
alleen die op de hoeken, zijn iets naar voren
gebogen! Een andere merkwaardigheid is
dat deze portiek niet bekroond wordt door
een tympaan, maar afgesloten door een at-
tiek (deze verhoging vindt men al op de
ontwerptekening). Wel tympanen hebben
de portalen aan de zijkanten (de rechter of
oostelijke staat thans in open verbinding
met de kerkruimte). Bijzonder is ook de
vormgeving van de galmgaten van het klok-
ketorentje, waarvan de voorzijde boven de
voormuur van de middenrisaliet oprijst, dit
torentje wordt uitwendig gedragen door de
vrijstaande zuilen van de portiek, en inwen
dig door de vrijstaande zuilen van de lange
zijde van de galerij en de muur daaronder.
Voornoemde galmgaten zijn spitsbogig, al
wijkt hun omvang af van die op de ontwerp
tekening. Vanwege de originele spitsbogige.
vorm hebben wij hier te maken met een
vroeg voorbeeld van de toepassing van neo
gotische vormen in bepaalde onderdelen
van een kerkgebouw. Eveneens oorspronke
lijk is de staand-rechthoekige vorm van de
grote vensters; de omlijstingen en de begla
zing van deze vensters zijn echter in latere
tijd gewijzigd.
Het gepleisterde interieur vertoont het ty
pisch 19de-eeuwse, koele karakter van een
voornamelijk op de prediking ingesteld Pro
testants kerkinterieur. De niet-oorspronke-
lijke kansel tegen het midden van de achter
muur vormt het blikpunt van de ruimte. In
een boog daaromheen zijn de banken ge
groepeerd. Deze vormen blokken en lopen
naar achter toe iets op. Mogelijk dateren zij
geheel of gedeeltelijk nog uit de bouwtijd.
In elk geval is de dispositie van het 'preek-
amfitheater' (een term van prof. dr. C. A.
van Swigchem) typerend voor de eeuw,
waarin de kerk ontstond. De galerij, die
doorloopt langs de oost-, zuid- en west
muur, komt weliswaar op de ontwerpteke
ning voor, maar lijkt in haar huidige vorm
uit de eerste helft van deze eeuw te dateren.
Tenslotte wil ik nog wijzen op één klein
detail: de staand-ovale vorm van de vensters
der zijportalen. Deze vestibules ontvangen
opzij alleen aan de noordkant, waar op de
ontwerptekening dubbele kwartslagtrappen
voorkomen die naar de galerij moesten lei
den, licht: de zuidmuren zijn blind.
De vorm van de plattegrond, van de ven
sters en van de galmgaten, alsmede de dis
positie en de aanwezigheid van de zuilen
portiek: het zijn allemaal elementen, die het
behoud van het gebouw rechtvaardigen.
Ook uit stedebouwkundig oogpunt is het
belangrijk, dat de voormalige kerk blijft be
staan: zij markeert namelijk het hart van het
toenmalige dorp. Voor Hengelo, dat in de
afgelopen jaren zo veel van zijn historische
monumenten verloor, is het behoud van dit
vrij zeldzame voorbeeld van kerkelijk Wa
terstaatsarchitectuur van zeer groot belang.
drs. Z. Kolks
lid. provinciale commissie Overijssel
Voor de voorafgaande procedures rond de Grote
Kerk te Hengelo zie Heemschut, sept. nr. 1984 p.
188.
Als onderdeel van de Provinciale Heem- R.K. kerk St. Pieck en Gezellen - een wa-
schutdag Zuid-Holland op zaterdag 15 juli terstaatskerk - te Gorinchem bezocht. Dit
jl. is de tot woongebouw ingerichte v.m. gebeurde na een toelichting van de architect
Tekening van de voorgevel van de R.K. kerk Pieck en Gezellen aan de Haarstraat; voorbeeld van een
z.g.n.'Waterstaatsgevel'met classicistische en Barokelementen.
Ten behoeve van de nieuwe functie werd een glazen ingang gemaakt.
