3
172
27 april j.1. vond in de nieuwe winterkerk
een studiedag plaats over de verwarming
van het kerkgebouw, waarbij de bezoekers
zich op de hoogte konden stellen van de
vorderingen tijdens de restauratie en de aan
passingen in het koor. Tevens konden zij
kennis nemen van de standpunten hierover
van de zijde van de St. Maartenstichting
(restauratiecommissie) in de persoon van de
heer dr. D. J. Smeenk en van het uitvoeren
de restauratiebureau van Hoogevest uit
Amersfoort in de persoon van architect ir.
T. van Hoogevest. Mijn bezoek aan de kerk
heeft mij er (opnieuw) van overtuigd dat er
in Nederland nog heel wat brokken op res
tauratiegebied gemaakt zullen worden eer
men zal inzien, dat als men bij restaureren
het handhaven van het authentieke karakter
van het gebouw als uitgangspunt stelt, er
nog veel moet veranderen. De St. Maartens
kerk bekijkend, met in het achterhoofd de
restauraties te Amsterdam (Nieuwe Kerk)
en 's Hertogenbosch (St. Jan) zijn wij, naar
mijn mening, op het punt aangekomen dat
wij beter kunnen gaan spreken van monu
mentenbedreiging dan monumentenzorg.
Kunsthistorici likken nu al hun wonden, bij
het zien van de door de restaurateurs aan het
monument aangebrachte restauraties en ver
anderingen.
Gewelf van het schip van de Grote Kerk van
Zaltbommel in 1960. Slechts een deel van de
gewelfschilderingen is hier nog aanwezig.
Foto: Rijksdienst voor de Monumentenzorg,
Zeist.
'CONSTRUCTIEVE RESTAURATIE'
Vanaf het begin van haar bestaan is de St.
Maartenskerk een zorgenkind geweest voor
de kleine gemeenschap van Zaltbommel.
Door de eeuwen heen werd steeds aan het
enorme bouwwerk gesleuteld in de vorm
van restauraties en reparaties. Echter, pas
aan het begin van deze eeuw maakte men
plannen om zowel kerkgebouw als toren
integraal aan te pakken en te restaureren.
Tussen 1907-1917 vond de restauratie van
de toren plaats o.l.v. de Rotterdamse archi
tect J. van Gils, terwijl men van 1937-1943
o.l. van de architect ir. J. A. G. van der
Steur werkte aan de kerk. Vanwege de oor
logsomstandigheden moest de restauratie
worden gestaakt. Het gebouw raakte op
nieuw in verval, totdat men in de jaren ze
ventig opnieuw een algeheel restauratieplan
voor de kerk ontwikkelde, waarmee men in
1977 daadwerkelijk van start ging. Heden is
bekend dat de totale kosten van de restaura
tie 32 miljoen zullen bedragen. Met name
het gebruik van slechte materialen bij vorige
herstellingen en restauraties is de oorzaak
van deze hoge kostennota. Zo werd bij de
restauraties in deze eeuw portiandcement
gebruikt voor het metselen van muurgedeel
ten in natuursteen. Een kostbare vergissing,
omdat deze cementsoort nauwelijks water
doorlaat, waardoor bij vorst de vaak door en
door natte stenen uit elkaar springen. Bij het
verbinden van de natuurstenen blokken ge
bruikte men ijzer i.p.v. brons. Door het
vocht roestte het ijzer, waardoor het uitzette
en de blokken openbarstten. Een en ander
was er de oorzaak van dat de restauratie
plannen in 1977 werden gepresenteerd als
een 'constructief herstel van het bouw
werk'
RESTAURATIE VAN DE
ARCHITECTUUR
In zijn artikel 'De restauratie van de Sint
Maartenskerk en Toren te Zaltbommel
1977-1985'1 zingt de heer D. J. Smeenk
een loflied op de nu bijna voltooide restau
ratie. Helaas, ze vertoont naast fraaie resul
taten, teveel dissonanten om mij ertoe te
bewegen samen met hem een duet te vor
men. Verantwoorde monumentenzorg bete
kent dat tijdens een restauratie zoveel moge
lijk authentieke elementen van het te restau
reren bouwwerk worden bewaard, zodat dit
zijn oorspronkelijk karakter behoudt en
waardoor het nageslacht tot in de lengte van
dagen aan de hand van het bouwwerk zelf in
staat is zijn bouwgeschiedenis te achterha
len. Van de St. Maartenskerk werd het koor
echter nagenoeg herbouwd, zonder ook
maar een detail te bewaren van het oude
koorgedeelte uit 1304, dat, na een fatale
brand, gebruikt werd voor de bouw van het
huidige koor in 1368. De historische sporen
Bij de recente restauratie werden alle
schilderingen van het schip aangebracht in
'Middeleeuwse' stijl.
Foto: Jaap Herschel, Utrecht.
