s-Hertogenbosch een
vesting tussen
Zuid en Noord
de goothoogte bepaald, maar bovendien de
plaats van de eerste verdiepingsbalklaag.
Van Aalst: 'Daardoor krijg je de schaal van
de gevel bepaald, de schaal die past bij de
omgeving.' Architecten hebben daar vol
gens hem in het begin wel eens geïrriteerd
op gereageerd, maar later heel enthousiast.
Hij verwacht dat het met nieuwe technolo
gieën (gasbeton, houtskeletbouw) mogelijk
is nog meer handvaardige of kleinschalige
elementen in te brengen die het individueel
karakter weer waarmaken.
EXPERIMENTEREN
Het streven uit de nota Monumentenbeleid,
de verhalen van ir. Cees van Aalst - alleen
zfen wat er in de Bossche binnenstad mee
gedaan is, doen je beseffen hoe hard er de
laatste tien jaar gewerkt is. Van Aalst gidst
ons vlot langs de inmiddels door particulier
initiatief fraai gerestaureerde gevelrij aan de
Breede Haven, die met de grond gelijk ge
maakt zou worden; de voor een deel weer
herstelde stadswallen; de herbouwde Clara-
straat. En op heel veel plaatsen zie je nog
steeds bouwers bezig.
We komen ook langs een bouwperceel op
de hoek Vughterstraat/St. Jorisstraat. 'Wij
hebben de stad weer zover in onze vingers,
de samenhang is weer zo sterk geworden,
dat we nu ook weer wat durven experimen
teren. We weten, denken we, nu beter wat
het wezenlijke is van de karakteristiek. Met
mensen die goed weten te reflecteren op het
verleden durven we het experiment aan. We
doen het bij de Brusselse Poort, maar ook
hier op de hoek', zegt Van Aalst.
Voor de invulling van de uitzonderlijke ka
vel (30 meter diep, 3,5 a 4 meter breed;
smalle zijde langs de hoofd weg/Vughter-
straat) is een architectenprijsvraag uitge
schreven. Inzenders waren gebonden aan de
natuurlijke randvoorwaarden die de situatie
ter plekke stelt.
Van Aalst: 'Je schrikt van de resultaten. De
meesten blijken autonome architectuur on
danks alles primair te stellen, ze accepteren
de situatie niet. Iedere buitenstaander beseft
toch dat de oriëntatie op de hoofdstraat moet
zijn? Nee, driekwart van de inzenders
maakt de oriëntatie op de zijstraat. Dan
heeft men het wezen van de opgave dus niet
begrepen. Met de architect die én de oriën
tatie én het rooilijnenbeloop juist had geïn
terpreteerd zijn we verder gegaan.
'Ja, en dat is allemaal het wezen van natuur
lijke monumentenzorg, het laten voortleven
van het gebouwd organisme, de kwaliteit uit
het verleden overeind houden en toevoegen.
Bevriezen betekent a priori achteruitgang,
het leidt tot excessen en onwezenlijke za
ken. Zelfs tot isolement. Op ieder niveau in
de stadsontwikkeling moet het monumen
tenbeleid een automatisch onderdeel vor
men. Isoleer je het, dan ben je te laat en
alleen nog met cosmetica bezig, met het
beruchte gevelfetisjisme. Monumentenzorg
heeft te maken met het wezen van de struk-
tuur, de opbouw van de stad.'
Dirk van der Meulen
's-Hertogenbosch heeft zijn ontstaan, nu
zo'n 800 jaar geleden, en zijn snelle groei in
de late Middeleeuwen vooral te danken aan
zijn functie als vesting. Ter verdediging van
de in de loop van de 12e eeuw verkregen
gebieden in het noorden van Brabant, sticht
te de hertog de stad op zijn landgoed bij
Orthen. Dat hierbij ook economische motie
ven een rol gespeeld zullen hebben - de stad
stond immers via de Dieze in directe verbin
ding met de Maas en zo ook met de Rijn - is
aannemelijk. Het was er de hertog alles aan
gelegen de stichting tot een succes te ma
ken. Hij verleende de stad hiervoor allerlei
privileges. Uit de beginperiode zijn echter
weinig geschreven archiefbronnen bewaard
gebleven, zodat we onze kennis over het
ontstaan en de groei van de stad vooral
moeten halen uit de materiële bronnen die
zich in de grond en de gebouwen bevinden.
Archeologisch en Bouwhistorisch Onder
zoek heeft de afgelopen 10 jaar veel inzicht
A. H. VAN DRUNEN*
hierin verschaft. De op geschriften van ge
schiedkundigen en op interpretatie van his
torische bronnen berustende hypothese over
de stichting van de stad in 1185 in een bos,
kon bevestigd worden: de stad is inderdaad
kort voor die tijd ontstaan in een drassig
onbewoond riviergebied dat begroeid was
met bomen en struikgewas. Ook over de
eerste stenen ommuring, die reeds in het
eerste kwart van de 13e eeuw is aangelegd
en daarmee vermoedelijk de vroegste stenen
stadsmuur van Nederland is, zijn de laatste
jaren veel gegevens bekend geworden. In
het boek Van Bos tot Stad dat in 1983 door
de gemeente is uitgegeven wordt deze stads-
ommuring uitvoerig beschreven. Een zeer
Ir. A. H. van Drunen is lid van de studiecommis
sie van de Stichting Menno van Coehoom en werkt
als zodanig mee aan de Atlas van historische ves
tingwerken in Noord-Brabant. De schrijver is werk
zaam als bouwhistoricus bij de Gemeente 's-Herto
genbosch.
Walmuren aan de Hekellaan na restauratie.
Op de voorgrond de vernieuwde bekledingsmuur van de aarden wal (oorspronkelijk 16de - 17de
eeuw). Daarachter de Beckertoren, een rondeeltoren van 14de eeuwse stadsmuur. Foto Van
Mackelenbergh.
