Boeken
148
VAN BOS TOT STAD
Opgravingen in 's-Hertogenbosch
Dit in 1983 verschenen boek wil een zo
breed mogelijk beeld geven van de verschil
lende aspecten van het archeologisch onder
zoek in 's-Hertogenbosch. Dikwijls gaat on
gemerkt het archeologisch onderzoek over
in het bouwhistorisch onderzoek, verricht
door de gemeentelijke bouwhistoricus, tij
dens restauraties en verbouwingen. Stadsar-
cheoloog Drs. H.L. Janssen verzorgde de
eindredactie van dit opmerkelijk 'brede'
boek, waar allerlei grensgebieden van de
archeologie, alsook toepassingsmoge] ijkhe-
ven van onderzoeksresultaten in de stede-
bouw aan de orde komen. Een groot aantal
bijdragen werd bovendien door Janssen zelf
geschreven, maar niet minder dan 16 onder
zoekers op ander terrein leverden bijdragen
aan dit uitstekende overzichtswerk, een on
misbaar bezit voor een ieder die de Noord
brabantse hoofdstad een warm hart toe
draagt.
Drs. H.L. Janssen werd in 1977 aangesteld
als stadsarcheoloog, eerder gingen Rotter
dam, Amsterdam en Utrecht voor in de aan
stelling van een archeoloog.
Wanneer de stadsarcheoloog is aangesteld,
blijkt over het algemeen al spoedig, dat het
onmogelijk is om dat gedeelte van het bo
demarchief, dat dreigt te verdwijnen, volle
dig te onderzoeken en te documenteren: de
noodzaak ontstaat om prioriteiten te stellen.
Uitgangspunt hiervoor moet zijn een weten
schappelijk verantwoord onderzoeksbeleid
waarbij rekening moet worden gehouden
met alle beschikbare informatie van archeo
logische, historische, bouwhistorische, car
tografische en geofysische aard. Hierdoor
moet de archeoloog kunnen beschikken
over bouwplannen, op handen zijnde restau
raties, aanleg van rioleringen etc.; dit is de
reden waarom de stadsarcheoloog in Den
Bosch is ondergebracht bij de Dienst Ge
meentewerken.
Janssen stelt dat de 'bodem van de stad in
wezen één groot archief is, bestaande uit
soms metershoge grondpakketten met fun
deringen, woonniveaus en ophogingslagen
uit opeenvolgende bewoningsperioden,
waarin zich de geschiedenis van de stad
weerspiegelt'. De archeologie verschaft die
gegevens, die de geschreven bronnen ons
niet geven. Op bovengenoemd bodemar
chief wordt dagelijks een aanslag gedaan
door graafactiviteiten, die de stadsvernieu
wing begeleiden en waarbij dikwijls met de
uitgegraven grond honderden jaren stadsge
schiedenis naar de storthoop worden afge
voerd. Dit proces, in Engeland 'erosion of
history' genoemd, kan zeer snel gaan.
In 's-Hertogenbosch is deze 'erosie' van het
bodemarchief voornamelijk het gevolg ge
weest van restauratie of renovatie van oude
gebouwen en de aanleg van een nieuw riole
ringsstelsel.
De erosie van de historisch waardevolle be-
bouwing gaat in nog sneller tempo dan de
aantasting van het bodemarchief. In ruimte
lijk opzicht is deze het duidelijkst merkbaar
aan de flanken van de binnenstad, waar de
meeste grootschalige ontwikkelingen (kan
toren, flatgebouwen, en parkeergarages)
hebben plaatsgevonden.
Tot aan de beleidsombuiging in de 60er
jaren onder druk van de publieke opinie,
zijn enkele saneringsprojecten oorzaak ge
weest van een grote 'bodemerosie'. Het
meest ingrijpende was de kaalslag van de
stadswijk 'De Pijp' in het Tolbrugkwartier.
Door een gordel van industrievestigingen
rond de oude binnenstad en de uitbreidings
wijken voor de Bossche bevolking ging een
groot aantal nederzettingsrestanten uit de
Prehistorische en Romeinse tijd verloren.
Het huidige beleid, vastgelegd in het 'Struc
tuurplan Binnenstad 1980' richt zich pri
mair op het handhaven van de karakteristie
ke historisch gegroeide stedebouwkundige
structuur.
Dit betekent echter niet dat de bodemerosie
nu tot stilstand is gekomen. Met name de
sloop van specifieke groepen van gebou
wen, zoals een groot deel van de 19de- en
20ste-eeuwse kerken, internaten en kloos
ters, die door de deconfessionalisering van
de 60er en 70er jaren zijn komen leeg te
staan, zal in de praktijk een onvermijdelijke
bodemerosie geven, omdat deze gebouwen
zich bijna alle bevinden op de voormalige
Middeleeuwse kloosterterreinen.
Alleen archeologisch onderzoek, vooraf
gaand aan de erosie, kan de schadelijke ge
volgen hiervan enigszins inperken door de
belangrijkste gegevens voor het nageslacht
vast te leggen.
In het eerste deel van het boek, het onder
zoek 1977-1979, zijn zowel opgetekend de
opgravings- en onderzoeksverslagen als
overzichten van de bouwgeschiedenis van
de Middeleeuwse kerken, de woonhuizen,
de oudste stadsommuring en van de geolo
gie, prehistorie en Romeinse tijd van Den
Bosch.
Naast een aantal artikelen van Janssen, o.a.
betreffende de markt en de oude stadsom
muring, zijn in het boek onder meer bijdra
gen gebundeld van de heer A.H. van Dru-
nen over de Middeleeuwse kerken en het
Maagdenhuis, van Bart Klück over het Cla
rissenklooster en een artikel over de toepas
singsmogelijkheden van de resultaten van
archeologisch en bouwhistorisch onderzoek
in het huidige stedebouwkundige beleid van
de hand van de heer C.P.F. van Aalst.
Het tweede deel van het boek is gewijd aan
overzichtsartikelen van de bij het onderzoek
aangetroffen vondsten, ingedeeld naar soort
en materiaal, zoals aardewerk, pijpen, glas,
metaal, hout, been, steen en leer.
Het boek geeft een zeer compleet beeld van
de geschiedenis van het 'Bos' tot de huidige
stad 's-Hertogenbosch en is zeer aan te be
velen voor de Bosschenaren zelf, maar ook
voor ieder die bij deze stad is betrokken!
ISBN 90-9000531-5/CIP
uitg.Dienst Gemeentewerken 's-Hertogen-
bosch.
Toezending van het van vele afbeeldingen
(zoals stadsplattegronden, gebouwen en hun
reconstructietekeningen en bodemvondsten)
voorziene boek geschiedt na overmaking
van 47,50 42,50 5,verzendkos
ten) op postgirorek. 107763 t.n.v. Direkteur
van Gemeentewerken, onder vermelding
van 'Van bos tot stad'.
J.K.A.
Archeologisch onderzoek in de binnenstad 1976-1984. De ronde stippen verwijzen naar
waarnemingen en kleine onderzoekingen. De cijfers verwijzen naar opgravingen op grotere schaal.
1Plan Gertru 1976
2. Markt 1977-78
3. Postelstraat 1978
4. Belhaniekerk 1979
5. Clarastraal 1979
7. St. Joriskapel 1979
8. Orthenpoort 1980
9. Ruische Poort 1980
10. Orthenstr. 23-25, 1980
11. Tot brug 1981
12. Spui stroom 1981
13. Reinier v. Arkel 1981
14. Achter deTolbrug 1982
15. Beurdsestraat 1982
17. Orthenslraat 1983
18. Parade 1983
19. DeGruyter 1983
20. Schilderstraat 1983
21Laffertee 1983
23. Nieuwstraat 1984
24. Louwse Poort 1984
25. St. Janskerkhof 1984
26. Terrein Pieterskerk 1984
200in
