Huize \èn
Brienen
iBSïtyjlfi
BEELD VAN EEN AMSTERDAMS
GRACHTENHUIS UIT DE 18E EEUW
Aanleiding tot de uitgave van dit boekje
vormde de schenking door de auteur, profes
sor C. A. van Swigchem, van een aantal
door hem vervaardigde tekeningen van het
Van Brienenhuis aan de Vereniging Hen-
drick de Keyser. Deze zetelt in het aan He
rengracht 284 gelegen pand.
Op verzoek van de Vereniging voorzag Van
Swigchem zijn tekeningen van een begelei
dende tekst. Het resultaat is een heldere be
schrijving van een 18e eeuws Herenhuis, af
gezet tegen zijn 17e eeuwse voorganger. Na
een analyse van de voorgevel en zijn decora
ties, worden plattegrond, doorsnede en inte
rieur van het huis behandeld.
In het kort komen de eigenschappen van het
Barokornament aan de orde, welke in het
Van Brienenhuis zijn culminatie heeft in de
z.g. 'zaal' met zijn totaalcompositie van
structureel-architectonische en illusionisti
sche elementen.
Van Swigchem besteedt ruime aandacht aan
de betekenis van de in de zaal voorkomende
schilderingen van Dirk Dalens en Antonie
Elliger, beiden beïnvloed door De Lairesse.
Het boekje wordt besloten met een kort
woord, gewijd aan Hendrick de Keyser en de
doelstellingen van de naar hem genoemde
Vereniging.
ISBN 90 6011 2792
J.K.A.
Het decoratieprogramma van de 'zaal' van het
Van Brienenhuis, getekend door Prof. C. A. Van
Swigchem, op grond van zijn onderzoek naar de
iconografische betekenis van de schilderingen.
Alle onderdelen hangen met elkaar samen.
De hoek'pijlers' (met afbeeldingen van de
seizoenen) vervullen een architectonische functie:
ze dragen het plafond dat door zijn schildering
een 'schijnbeeld' geeft van een gèwelf. In de
zwikken van het plafond de vier elementen en in
het 'gewelf' achtereenvolgens afgebeeld het
invallend hemels licht (linksonder), 's hemels
gunst (linksboven), de aardse zegen (rechtsboven)
en de handel en zeevaart (rechtsonder). Aan de
zuid- en oostwand wordt de 'wilde natuur' als
contrast tegenover de 'cultuur' aan de noordwand
geplaatst, (zie tekening boven).
Het 'cultuurlandschap' aan de noordwand (zie
foto) laat twee rijke praalgebouwen zien, die
worden benut om het tweezijdig karakter van de
schoorsteenwand te benadrukken. Deze lusthoven
zijn voorbeelden van 'maisons de plaisance d'une
regulière architecture' (de Plines), door de
Lairesse 'lusthuizen' genoemd, maar ook bekend
als Casino of Trianon (zie ook foto omslag van dit
nummer).
Foto: Peter Wolters, Audiovisueel Centrum Vrije
Universiteit Amsterdam.
115
