■4*-;
123
zo, dat de schoonheid van stad en dorp in een
belangrijke mate is ontstaan omdat men
steeds de huizen verbeterde en verbouwde
(soms is een verbouwing niet een verbete
ring, maar is altijd wel als zodanig bedoeld)
en het waagde om naar de geest van zijn tijd
te bouwen, naast het bestaande. Zo ontstond
het eindeloos gevarieerde beeld - de ver
schillende verlangens en schoonheidsidealen
van altijd verschillende mensen uitdrukkend
- maar binnen het kader, waardoor de een
heid bleef. Het lijkt erop dat men nu men dat
kader kwijt is met 'aanpassen' wanhopig iets
dat voorbij is tracht vast te houden, waarbij
de historische continuïteit echter doorbroken
wordt. Maar het gaat hier niet om aangepast
of niet aangepast, (aanpassen aan aanpassin
gen, het wordt steeds meer een afgeleide,
steeds meer tweedehands - tweederangs)
maar om kwaliteit.
Het gaat niet om aangepast of niet aangepast,
maar om goed of slecht (mooi of lelijk, be
kwaam of onbekwaam, gekunsteld of echt),
waarbij het dikwijls moeilijk is om in de
eigen tijd onmiddellijk het onderscheid tus
sen goed en slecht te maken.
Ook hierbij valt de vergelijking met andere
kunsten weer op: zowel Mozart als Mahler
als Debussy zijn in hun tijd als niet te genie-
Pietersstraat Haarlem. Westgevel Janskerk en
noordgèvel van onlangs gereedgekomen
woningbouwcomplex van architect Ir. L. C.
Röling. Foto: Jos Fielmilch, Haarlem.
Heemschut zette onlangs vraagtekens bij het op
deze 'nadrukkelijk moderne' manier bouwen in
een historische omgeving. De Bond nodigde de
betrokken architect uit zijn visie te geven op het
probleem hoe te bouwen in een bestaande,
waardevolle omgeving. Wij hopen met deze
bijdrage de discussie over deze problematiek in
onze kring - opnieuw - op gang te brengen.
ten nieuwlichters veroordeeld (en hadden
hun bewonderaars van het eerste uur - de
echte (her)kenners) terwijl de tijd hen selec
teerde als de grote kunstenaars van hun tijd
en zo ging en gaat het ook bij dichters en
schrijvers, beeldhouwers en schilders. Het is
vrijwel zeker, dat als (een genie als) Mozart
nu leefde hij muziek zou schrijven die ons
niet zo makkelijk en welluidend in de oren
zou klinken. Het nu schrijven in de stijl van
Mozart, of bv. het in een computerprogram
ma stoppen van harmonieën en veel voorko
mende toonwendingen, levert muziek op die
te herkennen is als Mozartachtig maar net zo
simpel en saai is als de stukken die aan
Rosemary Brown uit de hemel worden ge
dicteerd. Als je met dat soort muziek liefde
voor Mozart wilt kweken lukt dat niet - net
zo min als je met aangepaste grachtenwan-
den liefde kunt opwekken voor de grandioze
architectuur van de 17de en 18de eeuw.
Maar het probleem van hoe te bouwen in een
oude omgeving is met deze constatering niet
opgelost. Voorop staat dat zoveel mogelijk
van onze monumenten moeten worden ge
handhaafd (ik zou zeggen alle!). Er is relatief
zo weinig authentieke bouwkunst van vroe
ger en er is zoveel ruimte buiten die schaarse
plekken waar de oude architectuur geconcen
treerd is, dat het zinloos is te slopen en te
vervangen maar geboden is de restanten te
revalideren en in stand te houden. Voorbeel
den van één van de ergste bedreigingen van
de oude steden - ik bedoel: 'we gaan welis
waar slopen maar herbouwen 'in oude stijl'
zijn er te over en de geschiedvervalsing
druipt eraf. Om niet met vaderlandse voor
beelden te komen noem ik het Grote Markt-
kwartier in Antwerpen waar een schitterend
stuk oude stad is vervangen door Almere
10 I
t
Wm
*31
kitsch. En hèt voorbeeld van hoe nieuwe
architectuur zich wel ongestraft laat integre
ren in de oude stad - mits van overtuigende
en vanzelfsprekende vormgeving - vind ik
nog steeds het Centre Pompidou in Parijs. Er
is nergens zo'n enorm groot gebouw dat zich
zo natuurlijk voegt in z'n omgeving terwijl
daar niets is 'aangepast' in materiaal of
kleur.
Daarentegen heeft men naast het Centre
Beaubourg twee huizenblokken vervangen in
'aangepaste' stijl en dat is er weer een over
duidelijk voorbeeld van dat dat niet gaat.
Maar wat dan wel blijft moeilijk. Als er bv.
in het oude stadje Veere - dat z'n charme
o.a. dankt aan het feit dat het in een bepaalde
stijlperiode bevroren lijkt - een gat moet
worden gevuld kan ik me voorstellen - om
dat hier een bepaalde éénheid veel meer dan
een grote verscheidenheid één van de kwali
teiten is - dat men hier voor een reconstruc
tie kiest boven een uitgesproken 20s!e-eeuws
bouwwerk. (Hoewel ik het laatste zou aan
durven en ik denk dat het kan als er echt
kwaliteit wordt geleverd. Maar wie levert en
kent die kwaliteit?)
Architectuur is toch heel anders dan andere
vormen van beeldende kunst; door z'n maat
en samenhang met omgeving en door z'n
gebruikswaarde. Mensen die zeggen je laat
het ontbrekende stuk van de Nachtwacht
toch ook niet door Karei Appel erbij schilde
ren (of het gestolen luik van het Lam Gods in
Gent herkenbaar als copie tonen) zullen ge
lijk krijgen, maar ook in de beeldende kunst
doen zich merkwaardige problemen voor bij
restauratie en conservering. Afgezien van de
broekjes die gelovigen en Victorianen uit
kuisheidsoverwegingen hebben laten aan
brengen is er ook met vele kunstwerken in de
loop der eeuwen gesold.
En degene die gruwt van een nieuw huis in
een oude straat zou evenzeer verbijsterd zijn
als hij een grieks beeld zou zien in z'n oor
spronkelijke staat: beschilderd met felle
kleuren, edelstenen in de oogkassen en een
wapenuitrusting van blinkend goud.
Reconstructies van antieke steden zouden op
ons een des te kitscheriger indruk maken
naarmate ze de werkelijkheid van toen meer
benaderen.
Het is duidelijk dat onze smaak evolueert en
op het punt van appreciatie of aanvaarding
van technische vormgeving sneller gaat dan
in waardering voor onze bebouwde omge
ving.
Maar als men zich dat realiseert is het mis
schien makkelijker om uitingen van eigen
tijdse architectuur te begrijpen en te waar
deren.
Het is uitgesloten om een recept te geven hoe
te handelen met nieuwbouw in een oude
stad. Ik meen dat hoe groter de vanzelfspre
kendheid is waarmee het gebouw zich mani
festeert hoe makkelijker het zich zal voegen
in z'n omgeving.
Ik vind geprofileerde latjes spijkeren op een
vlakke voordeur om de indruk te wekken dat
het gaat om een samengestelde, ambachtelijk
gemaakte, deur, bij voorbeeld niet vanzelf
sprekend.
