Monumentale kazerne
volgestopt met leuke
appartementen
118
DOOR PETER KARSTKAREL
De Prins Frederikkazerne op de Amelandsdwinger te Leeuwarden is de laatste negentiende-
eeuwse kazerne in oorspronkelijke vorm die Nederland nog rijk is. Daarom werd het complex
op de rijkslijst van beschermde monumenten opgenomen.
'Ofschoon op het eerste gezicht het geheel nog den indruk van nieuwheid maakt, valt het toch
spoedig in het oog, dat de strenge zindelijkheid, reinheid en netheid, die wij in al de overige
gestichten van deze gemeente aantroffen, hier veel te wenschen overlaten. Niet dat wij op
bepaalde onzindelijkheden in overmaat stuitten, maar toch blijft het geheel in dit opzicht bij
alle andere groote gebouwen verre ten achteren.schreef de medicus Philip Kooperberg een
eeuw geleden over de Leeuwarder kazerne. Geen fris gebouw dus en in een onlangs
verschenen boekje over het complex valt er in een scherpe historische analyse de voor onze
begrippen niet zo frisse mentaliteit achter het gebouw te lezen 'Wat er achter schuil gaat is
het eenduidige produkt van de militaire norm: de volgzame dienstplichtige soldaat.
Wat moet men dan in vredesnaam met zo'n monument als het zijn historische bestemming
verliest? Er is in Leeuwarden heel wat over gediscussieerd. De Centrale Bibliotheekdienst
van Friesland zou er in ondergebracht kunnen worden, of de Dienst Stadsontwikkeling van de
gemeente. Er waren verschillende groepen mensen die bepleitten dat er in gewoond zou
worden, maar die werden voor luchtfietsers gehouden.
HISTORISCH MONUMENT
De kazerne werd tussen 1827 en 1829 ge
sticht tot huisvesting van ruim duizend infan
teristen. Onder bijzondere omstandigheden
konden er 1500 man gelegerd worden en
tijdens de Belgische opstand ruim een eeuw
geleden waren er wel tweeduizend man in
het carré-vormig gebouw van 66 bij 75 meter
in plattegrond. De naam ontving het gebouw
van de toenmalige commissaris-generaal van
oorlog, prins (Willem) Frederik (Karei),
zoon van koning Willem I.
Er valt aan het gebouw weinig bouwkunstig
plezier te beleven. Maar voor hen die niet
van getierlantijn houden, zal het sobere en
evenwichtige gebouw toch spreken. Spreken
als een belangrijk tastbaar element van de
nationale eenwording van Nederland. Het is
een typisch historisch monument. Tijdens de
republiek was de huisvesting van het solda
tenvolk nooit goed georganiseerd geweest.
Het werd in kloosters en kerken gestopt, bij
particulieren ingekwartierd of er werden
hooguit wat barakken of schuren voor
gebouwd.
Van de Fransen hebben wij pas kunnen leren
hoe land en volk centralistisch georganiseerd
kunnen worden.
Het land werd in kaart gebracht en voor het
onroerend goed kwam een nationale boek
houding: het kadaster. Bevolkingsadmini
stratie werd opgezet en er kwam een algeme
ne normering bij de rechtspraak, veel later
werden ook onderwijs en volkshuisvesting
min of meer gecentraliseerd. En aan die cen
trale organisatie en registratie moest ook het
nagelnieuwe Nederlandse leger voldoen.
Met een zekere spreiding werden er garni
zoensteden aangewezen. De stedelijke rege
ringen werd onder centraal toezicht en vol
gens strikte reglementen opgedragen voor de
kazernering zorg te dragen. Van de in het
begin van de negentiende eeuw gebouwde
kazernes, uitdrukking van het centrale gezag
sinds het Koninkrijk, bestond alleen die van
Leeuwarden nog in ongeschonden staat. Een
historisch monument.
250 BEWONERS IN PLAATS VAN 1000
Toch is de Frederik-kazerne nu flink ge
schonden - anderen zeggen opgeknapt - en
dat nog wel met monumentengeld. Het ge
sloten carré-vormige bouwwerk met een
strikt stramien van vensters over drie bouw
lagen drukte de strenge organisatie en het
gedisciplineerd gebruik onmiddellijk uit. De
ordelijk gerangschikte eenmansnachtlegers,
de britsen zag je haast door de stevige gevels
heen. Nu is achter elk van die vensters een
woninkje ingebouwd; een klein appartement
voor meestal een eenmans- of -vrouwshuis
houding.
In 1970 deed de laatste militair het licht uit in
de kazerne en toen begon de discussie. Pas in
1979 bood de Inspectie der Domeinen het
1829.
Leeuwarden
Gevel met ingang van Prins Frederikkazerne in
Kazerne
