I
groen
Heemschut A
100
mode van toen in een spontanere aanleg her
schapen. Toch was ook die 'natuurlijker'
aanleg slechts suggestie, alles werd immers
gepland en gecomponeerd. Met een herte
kamp, een ijskelder, een kluizenaarshut, ver
schillende paviljoens en een grote theekoepel
op een 30 meter hoge berg bezit het gebied
vele elementen die de tuin met de afwisse
ling van kronkelpaden, gazons en boomgroe
pen een fraaie vijverpartijen tot een typisch
romantisch negentiende eeuws park maakt.
2)-
BEDRIJFSBEBOUWING
De tuinmanswoning (Keningswei 4) op de
achterzichtas van de state zal ook uit de tijd
van genoemde herstructurering van het park
zijn. Dit huis kreeg een buitengewone voor
gevel met een balcon dat gedragen wordt
door drie zuilen en een centraal gedeelte dat
is uitgebouwd tot een kajuit in de vorm van
een halve cirkel. Met zijn spitsboogvensters
laat het huis aspecten zien uit allerlei bouw
stijlen. Het zou een standaardvoorbeeld van
eclecticisme genoemd kunnen worden.
Een andere woning die bij het buiten hoort,
die van de jachtopziener bij de ingang van
het park, is gebouwd in de chaFetstijl. Het is
eigenlijk een gewoon burgerwoninkje, maar
het ontving een decoratieve voorgevelpartij
met een overstekend dak, een houten gevel
top en decoratieve versieringen bij het dak en
ramen en deuren. Vermoedelijk is ook dit
huis in de jaren 1870 naar ontwerp van Dou-
ma gebouwd.
Tot het bezit van Fogelsanghstate heeft altijd
een aantal boerenplaatsen behoord. Er is
zelfs een tijd geweest dat het er wel twintig
waren. Alle boerderijen die onmiddellijk ten
oosten, noorden en westen van de state lig
gen zijn in het bezit geweest van de heer van
Fogelsangh. De 'Boskepleats' ten oosten van
de state is een kop-hals-rompboerderij die
traditioneel is, maar die ongeveer een eeuw
geleden een verbouwing onderging. De
voorgevel van het voorhuis valt vooral op,
omdat het siermetselwerk in de geveltop en
rond de ramen met witte verf geaccentueerd
werd. Door de ligging in een oksel van het
park is duidelijk te zien dat deze boeren
plaats tot 'het Slot' behoort.
Bij de andere twee boerderijen, De Klim
merboom (aan de Keningswei 1) en die aan
de Kleasterwei 2, recht tegenover het 'Lyts
slot', is van de architectuur af te lezen dat ze
tot Fogelsanghstate behoord hebben. Zowel
de state als het herenhuis vertonen namelijk
grote overeenkomsten in vormelementen,
bv. een knikje.in de bekroning van de mid
denpartij die in de verte doet denken aan een
classicistisch fronton. Ook de boerderijen,
beide stelpen, bezitten middenpartijen die
iets vooruitspringen en die met zo'n herinne
ring aan een fronton bekroond worden. Die
van De Klimmerboom ontving zelfs een flin
ke palmet. Opmerkelijk is het dat Jacob
Izaaks Douma in de jaren 1870 voor Mr. P.
Heringa Cats te Oranjewoud een serie ont
werpen voor boerderijen maakte, waarvan
enkele een treffende overeenkomst vertonen
met de twee stelpboerderijen in Veenkloos-
ter. 3). Er hoeft niet aan getwijfeld te worden
dat deze twee boerenplaatsen door Douma
voor Van Heemstra ontworpen zijn.
'HEERLIJKE' STRUCTUUR
Door de eeuwen heen hebben er in Veen-
klooster heldere gezagsverhoudingen
bestaan.
Deze kregen ruim een eeuw geleden, toen de
stadsarchitect Douma door de toenmalige be
woner van Fogelsanghstate bij een heel
bouwprogramma betrokken raakte, ook ar
chitectonische uitdrukking. Het verbouwde
slot, het 'Lyts slot', de jachtopzichterswo
ning, de drie boerenplaatsen die alle langs de
meanderende Kleasterwei-Keningswei gele
gen zijn, hebben allemaal hetzelfde eclecti
sche karakter, dat zo kenmerkend was voor
de architectuur in de steden in de jaren tussen
1860 en 1880. De 'heerlijke' structuur van
het gebied is er van af te lezen en de culturele
invloed van de stad heeft zo vorm gekregen
op het land.
Veenklooster met Fogelsanghstate biedt en
kele verrassende wandelingen. Door het
dorp en langs de state en in het uitgestrekte
park en de bospercelen. Buiten het broedsei-
zoen is het park toegankelijk. Fogelsanghsta
te zelf is ingericht als uithof van het Fries
Museum. Stijlkamers en een collectie
(kunst)voorwerpen in de culturele sfeer van
de statebéwoners vormen een hoogtepunt
van een bezoek.
Niet elk buiten van Nederland zal een muse
ale functie kunnen krijgen. Voor Fogel
sanghstate en het hele dorp Veenklooster is
het gelukkig dat het daar wel gelukt is. Met
de bescherming van het dorpsgezicht lijkt de
fascinerende nederzetting volledig zeker te
zijn gesteld. Het is te hopen dat dit ook voor
de bijbehorende boerderijen, die functioneel
een onzekere toekomst hebben, zal blijven
gelden.
w
Het aanzien van tuinen laten delen in de tijd,
maar ook met een herinnering aan de verle
den tijd en waarborgen voor de toekomende
tijd. Dat geldt voor het landschapspark van
de Stichting Landbouw en Coöperatiecen
trum 'Oranjewoud', waarvan het geboorte-
merk teruggaat tot de eerste helft van de
gouden eeuw, ontsproten aan het initiatief
van Johan Willem Friso. In de bloeimaand
van 1984 is de groene long van het vorstelijk
aandoende buitenverblijf, gelegen in een
bosgebied onder de rook van Heerenveen,
grotendeels de voltooiing van een renovatie
ondergaan, die in het beeld van onze Neder
landse landschapstuinen opmerkelijk mag
worden genoemd. De natuur is met déze
drieslag benaderd: een functiegerichte con
ceptie, een rationele presentatie en de aan
wezigheid van zichtbaar respect voor eén rijk
verleden.
In. opdracht van de Frieslandbank heeft het
Ingenieursbureau 'Oranjewoud' BV (Be
heers- en Milieuzaken) een beheersplan voor
dit park (oppervlakte: vijf hectare) samenge
steld. In het jongste verleden was men
noten
1). R. J. Wielinga. Langs stinsen, states en andere
voorname huizen in Friesland. Baarn 1979 blz. 46-
48.
2). Lucas Pieters Roodbaard, architect van buiten
goederen. Tentoonstellingscatalogus Fries Museum
Leeuwarden. 1979 blz. 63.
3). S. J. van der Molen. Dorpstimmerman of Stads
architect. Notities bij enige Friese boerderij-ontwer
pen uit de 19e eeuw. Arnhem Stichting Historisch
Boerderij-onderzoek 1980.
Onderdeel van de parkrestauratie van
'Oranjewoud'
Foto: P. Sikma
