Sloten nog een
maal als zelfstandige
stad aan 't feesten
Pï
VERBETERING STADSSTRUCTUUR
184
DOOR PETER KARSTKAREL
Over enkele weken zal Sloten geen zelfstandige stad meer zijn. Juist gedurende de afgelopen
zomer hebben de burgers van Sloten, compleet met schutterij en andere nostalgia, het 700-
jarig bestaan van de stad gevierd. Misschien zijn de Slotenaren vanwege het feit dat ze van
het nieuwe jaar af deel zullen uitmaken van de gemeente Gaasterland wel gaan doordraven
wat betreft deze leeftijd. Zijn eeuwfeesten in veel gevallen gebaseerd op acten en proclama
ties die niets zeggen over de nederzettingen als zodanig, maar hoogstens iets over de
bestuurlijke of rechterlijke autoriteit, de zeven eeuwen van Sloten zijn nergens op gegrond.
Het is natte vingerwerk om de piepkleine gemeenschap van zo 'n zeshonderd zielen nog één
keer onafhankelijk aan het feesten te krijgen. En waarom dan niet?
Op 11 juni trok een allegorische elf steden-vloot
door Sloten.
Op de achtergrond de kerk met rechts de dubbele
trapgevel van de voormalige pastorie.
BELANGRIJKE KRUISING
Sloten is een nederzetting die in de middel
eeuwen ontstond nabij een veer of brug, een
kruising van een belangrijke landweg die uit
het Bentheimse, via Coevorden en Sloten
naar Staveren loopt en een aanzienlijk vaar
water, de Süder Ee, via welke midden Fries
land naar de Zuiderzee en dus naar Holland
ontsloten wordt. Duidelijk is niet of het een
geleidelijk gegroeide kern is, zoals de andere
steden in Friesland. Sloten kan ook heel
goed een stad zijn die gesticht is als controle
punt van lieden die de handel en wandel in
■zuidwest Friesland wilden beheersen. Uit de
late middeleeuwen is in elk geval bekend dat
de plaats gecontroleerd wordt door de Ha-
rinxma's een hoofdelingengeslacht te Sneek
die dan ook Woudsend en Heeg beheersen.
ZICH ONTWIKKELENDE VESTING
De geschiedenis van het stadje is nog nooit
goed onderzocht en er zijn schrijvers die
zonder schroom beweren dat Sloten in het
midden van de dertiende eeuw al een land-
vesting was of in elk geval in het begin van
de vijftiende eeuw een stadsverdediging
kreeg. Feit is dat Karei V in 1531 als kers
verse heer van Friesland gelastte om de
sterkten te slechten. Het is de vraag of dat
wel volledig gebeurd is. Op de kaart van
Jacob van Deventer uit het midden van de
zestiende eeuw kent de stad weliswaar alleen
een strategische hindernis van een ringgracht
zonder wallen, maar als tijdens de prille ja
ren van de Republiek, in 1581, Sloten door
Willem Lodewijk aangewezen wordt tot ves
tingstad wordt een hybride stadsverdediging
het resultaat. Financiële overwegingen zul
len er toe hebben geleid dat de oostelijke
delen die naar vorm en structuur uit de vijf
tiende eeuw lijken te stammen zijn gehand
haafd en aangepast. Steile wallen met muur
achtige bekledingen met twee rechthoekige,
maar lage waltorens en een (omgebouwd?)
half bastion aan de zuidzijde vormden aan
die kant voldoende bescherming, omdat daar
het vrij brede water van de Süder Ee stroomt
en vóór de wallen (of muren) nog een sompi-
ge strook gronds - heel weids het buitenland
genoemd - als een lastig te nemen hindernis
ligt. De omwalling is in het laatst van de
zestiende eeuw verder met wallen en drie
flinke dwingers (bastions) gecompleteerd.
De vesting was in 1588 zelfs zo compleet dat
de Spanjaarden in dat jaar een list moesten
bedenken om dit strategische punt in bezit te
krijgen. Twee jaar voor het turfschip van
Breda werd er met een bierschip gepoogd om
de klassieke Trojaanse truc uit te halen, een
poging die mislukte, maar die tijdens de fes
tiviteiten deze zomer voor een theatraal
hoogtepunt zorgde.
EINDE GROEI
Sinds de zeventiende eeuw is het stadje nau
welijks meer gegroeid. Kerk, school, ge
meentehuis, pastorie, molen, enige kleine
ambachtelijke bedrijfjes en enkele honder
den woningen waren zo de functies die de
stad moest herbergen. In het midden van de
vorige eeuw werden de wallen vergraven en
de twee landpoorten gesloopt. Daarna is de
economische druk niet zo groot geweest dat
er veel aan de structuur veranderdeAan het
einde van de vorige eeuw werd er in het
'buitenland' een zuivelfabriek gesticht, die
in de loop der jaren is uitgegroeid tot een
flinke veevoederfabriek die voor het hele
stadje een dominant beeldverstorend element
is geworden, maar die zoveel Slotenaren
werk verschaft, dat hij niet gemist kan wor
den. Kort na de laatste wereldoorlog is er
bovendien een rondweg om het noorden der
stad gelegd. Het verkeer ondervond nl. te
veel hinder en de bevolking werd hoorndol
van de verkeersdrukte. De rondweg bood
soelaas, maar is helaas te krap om de stad
gelegd, waardoor het stadsgezicht er toch erg
onder geleden heeft. Toen fabriek en rond
weg de waarde van de historische stad gin
gen verstoren, kwam er tegelijkertijd een ac
tief restauratieproces op gang. Waterpoor
ten, huizen, maar ook de straten werden aan
gepakt en Sloten lijkt nu nagenoeg 'klaar' te
zijn. Het monumentenbewustzijn is zo toe
genomen, dat er deze zomer op een plek
waar een gat gevallen was in de verder geslo
ten bebouwing een schutting van bordpapier
opgetrokken werd die beschilderd was met
een metselwerk imitatie.
De viering werd ook aangewend tot het for
muleren van een aantal wensen. Een structu
reel gevolg van de feesten is het feit dat er
plannen gerezen en uitgesproken zijn om de
vestingwallen te reconstrueren. Het zijn
plannen die historische, toeristische en werk-
gelegenheidsconsequenties hebben. De me
ningen over hoe het zal moeten gebeuren
lopen nogal uiteen. Van een complete recon
structie met kanonnen en een regelmatig op-
