Vurehout heeft bij een relatieve luchtvoch
tigheid van ca. 90% zelf een vochtgehalte
van 21%. Onbehandeld hout in direct contact
met de grond geeft dezelfde aantasting, maar
nu veroorzaakt door grondvocht. Een restau
ratie kan zelf ook aanleiding tot een explo
sieve zwamgroei geven. Door gevelreiniging
met water onder hogedruk, het opnieuw be
pleisteren en metselen (mortelvocht!) en
slechte ventilatie kan een zeer vruchtbaar
milieu voor zwammen ontstaan, wat nog
maar al te vaak voorkomt.
Condensvorming alléén kan ook een belang
rijke oorzaak van aantasting vormen, bij
voorbeeld wanneer ventilatieroosters worden
afgestopt (houten vloeren) of wanneer hou
ten lambrizeringen zijn geplaatst voor muren
met optrekkend vocht. Ook bij volledig in
lood gepakte houtconstructies, zoals bij dak
ruiters veel voorkomt, kan onder dit lood
fatale condensvorming optreden.
MAATREGELEN TEGEN AANTASTING
Wanneer we de oorzaken van een verschijn
sel kennen, is het gemakkelijker de maatre
gelen daartegen vast te stellen. Allereerst
moet men zorgen dat de verschijnselen zich
niet of niet opnieuw kunnen voordoen. Dit
betekent dat de bouwkundige maatregelen
een veel belangrijker plaats dienen in te ne
men. De gedachte dat men met het een of
ander wondermiddel in één klap van de pro
blemen af zou zijn, gaat alleen op in het rijk
der fabelen. Daarom moet men meer van
vooraf verduurzaamd hout gebruik maken,
een onderwerp dat we hier niet verder zullen
uitwerken. Pas nadat men de juiste bouw
kundige maatregelen heeft aangenomen, kan
het zinvol zijn chemische middelen toe te
passen. Dit betekent niet dat door zwammen
aangetast hout enkel door bouwkundige
maatregelen weer gezond gemaakt kan wor
den! De manier waarop men vroeger - maar
ook tegenwoordig - met houtverduurza-
mingsmiddelen omging en omgaat, is op zijn
minst verbazingwekkend te noemen. Het
gaat zonder uitzondering om zeer zware ver
giften, waarvoor in eerste instantie ten be
hoeve van de landbouw een speciale wet is
uitgevaardigd. Hierin worden de voorwaar
den opgenoemd waaraan men moet voldoen
ten aanzien van samenstelling, toepassing,
Een oude kapkonstructie, ontdaan van het
dakbeschot. Resultaat van tijdig onderhoud, (toto
Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist)
etikettering enzovoort. In het kort komt het
erop neer, dat voor elk produkt een speciale
toelating bij de Commissie voor Fytofarma-
cie (Bureau Bestrijdingsmiddelen te Wage-
ningen) moet worden aangevraagd. Deze
commissie adviseert de minister van (tegen7
woordig Welzijn Volksgezondheid en Cul
tuur), een produkt al dan niet toe te laten. Bij
een gunstige beschikking krijgt het produkt
voor een bepaalde periode een toelatings
nummer met op de bijlage een omschrijving
van het toepassingsgebied.
GEVAAR VOOR GEZONDHEID
Het is gebleken dat bepaalde leveranciers en
verwerkers met dat toegelaten gebied de
hand lichtten en daarmee de wet overtraden.
Inmiddels is de situatie, niet in de laatste
plaats door de advisering van de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg, sterk verbeterd,
omdat een aantal bedrijven uit zichzelf met
een verbeterde voorlichting op dit gebied
opereren. In feite waren bijna alle middelen
die binnenshuis (of binnenskerks) werden
gebruikt, niet zonder meer voor dit doel toe
gelaten of hadden zelfs nog niet eens een
toelatingsnummer. De wettelijk verplichte
etikettering, met waarschuwing voor ge
zondheid, ontbrak veelal en de verwerkers
deden hun werk met onvoldoende voorzorgs
maatregelen.
Deze situatie kon alleen maar worden ver
klaard door het feit dat de architect c.q. aan
nemer zich niet voldoende liet voorlichten,
en dat zeer ernstige gevolgen zoals leverkan
ker, chronische ontstekingen en huiduitslag
zich pas na verloop van tijd openbaren.
Wanneer men een heet voorwerp vastpakt,
verbrandt men zich. Wanneer men op zijn
duim slaat, voelt men direct wat er aan de
hand is. Maar wanneer men zijn hand in een
houtconserveringsmiddel houdt, merkt men
op dat moment niets. Wellicht is dat de oor
zaak van deze nonchalance. Ter illustratie
van deze merkwaardige situatie enkele wille
keurige voorvallen.
- Een bedrijf dat, als loffelijk initiatief,
middelen aan de vloeistof had toegevoegd
die als waarschuwing een bijtende uitwer
king op de huid hadden, verkocht niets
van dit produkt zodat het uit de handel
werd genomen.
- Na bespuitingen die in de Hervormde
Kerk in Berlicum (Friesland) werden uit
gevoerd, werden bijna alle vleermuizen
(vooral jonge exemplaren) dood aange
troffen. Het betrof hier een kolonie van
300 stuks van de zeldzame meervleer-
muis, die daar later in het jaar hun intrek
namen om hun jongen ter wereld te bren
gen. Deze vleermuizen komen zelfs hele
maal vanuit hun winterkwartieren in Po
len, om hier onder de beste omstandig
heden hun jongen groot te brengen.
- De aantallen kerkuilen en torenvalken, die
door deze middelen het leven lieten, laten
zich gemakkelijk aflezen aan de enorme
toename van duiven, die op hun beurt daar
met hun uitwerpselen aanzienlijk schade
aan de monumenten kunnen toebrengen.
Zij missen immers hun natuurlijke vijan
den, zodat zij zich ongelimiteerd kunnen
voortplanten en daardoor degeneren.
CURATIEF EN PREVENTIEF
Als we er van uitgaan dat de toelating is
verleend voor het beoogde toepassingsge
bied en dat een behandeling noodzakelijk is,
welke middelen staan ons dan ter beschik
king?
Veelal wordt een scheiding gemaakt tussen
preventieve (voorkómende) en curatieve
('genezende') bestrijdingsmiddelen tegen in-
sekten. Dit houdt in dat we selectief te werk
moeten gaan. Er zijn methoden die curatief
ten opzichte van aantasting door insekten
werken, zoals de vergassingsmethode. Hier
bij worden (of zouden moeten) alle verschij
ningsvormen van een insekt (ei, larve, pop,
tor) gedood, op elke plaats (in het hout of
Nalatig onderhoud heeft een verwoestend effect
op de kapvoet en het 'steunend' metselwerk (foto
van Bruggen).
