roiLfe
134
in het probleem van kwaliteitsnorm en mece
naat. Het woord van Thorbecke indachtig
hebben ook de bewindslieden die de subsi
dieparaplu zo ver mogelijk uitstrekken, zich
angstvallig onthouden van wat elke tentoon
stellingsbezoeker voor zichzelf normaal
vindt: er voor uitkomen dat het ene werk
hem wat zegt en het andere niet. Daarvoor
zijn ambtenaren die subsidiepotten beheren
en uit hoofde van hun functie geacht worden
deskundig te zijn. De ambtenaren op hun
beurt kunnen zich verschuilen achter advies
colleges, op de samenstelling waarvan zij
uiteraard enige invloed hebben. Zo ontstaan
ondoorzichtige verstrengelingen van verant
woordelijkheden en belangen die een ano
niem overheidsmecenaat beoefenen. Het
kwaliteitscriterium heeft in deze constellatie
plaats gemaakt voor een reeks nogal vage
termen: 'eigentijds', 'modern', 'grensver
leggend', 'geëngageerd' en zo meer. Met die
woorden kan ook de meest a-muzische func
tionaris uit de voeten. Een simpel tijdschema
dat aangeeft welke mode in welk jaar 'trend
setter' is, kan zijn onzekerheid over kwaliteit
verbergen. En wat een voldoening moet het
niet geven om mecenasje te spelen in dat
interessante artistenmilieu! Het comité uit de
Haagse burgerij dat de - volkomen gerecht
vaardigde - wens heeft om een waardig en
herkenbaar gedenkteken voor Koningin Wil-
helmina in zijn stad te hebben, had kunnen
weten dat deze wens niet gehonoreerd zou
worden door officials die sinds een jaar of
twintig volhouden dat alleen nonfiguratieve
plastiek eigentijds en dus toelaatbaar is. Het
enige wat er op zit is dat zij zelf het geld voor
een herkenbaar beeld bij elkaar brengen. De
vraag rijst of enige uitdunning van de kring
van ambtelijk mecenaat voor het kunstleven
niet zeer heilzaam zou zijn; daar kan best
wat bezuinigd worden!
MONUMENTEN
Zo komen wij via muziek en beelden weer
bij de monumenten terecht. In de laatste
kwart eeuw werd er meer en beter gerestau
reerd dan ooit tevoren. Van minstens zo
groot belang is dat de waardering voor de
historische aanleg en bebouwing in een aan
zienlijk bredere kring leeft dan vóór 1940.
Ook op dit gebied geeft de internationale
aandacht voor wat ons land te bieden heeft
een indicatie voor de kwaliteit. Uiteraard
moet de vergelijking tussen het publiek dat
in het buitenland naar Nederlandse musici
gaat luisteren, en het buitenlandse toerisme
hier, niet al te nauw worden getrokken. Con
certgangers vormen een min of meer homo
gene groep van mensen die weten wat zij
willen horen de toeristenstroom bestaat uit
mensen van de meest uiteenlopende geeste
lijke pluimage. Velen van hen zullen Madu-
rodam interessanter vinden dan de Dom in
Utrecht. Toch zegt het iets dat de Amster
damse binnenstad gerangschikt is in de be
perkte categorie 'wereldmonumenten' naast
Venetië, de Akropolis van Athene of de Bo-
rubudur. In de Amsterdamse binnenstad,
maar ook, onder meer, in Delft, Haarlem en
de Zuiderzeesteden is een cultuurhistorische
kwaliteit aanwezig van volstrekt eigen aard.
Dat eigen karakter is burgerlijk, met een
combinatie van intimiteit en deftigheid, wat
iets heel anders betekent dan 'grandeur' in
Frankrijk. Het is tegenwoordig mode om iet
wat geringschattend te doen over die 'gou
den eeuw'. Het nostalgische trapgeveltje-ge-
doe moet nu maar eens over zijn: voor jonge
re bouwkunst en de monumenten van nijver
heid en techniek zoals stoomgemalen en sta
tions wordt aandacht opgeëist. Op zichzelf is
er niets tegen en alles vóór om perioden,
waarvoor tot voor kort weinig belangstelling
bestond, grondig te onderzoeken. Voor
kunsthistorici is zo'n onderwerp interessan
ter dan de bloeitijden die al in zoveel studies
en publicaties zijn uitgeplozen. Het woord
nostalgisch - dat geen geringschattende
klank hoeft te hebben! - is hier meer dan
waar ook van toepassing. Men verplaatst
zich in de gedachten naar de wereld van onze
overgrootouders, nog zo dichtbij en toch al
zo ver van ons af; het heeft de charme van
vergeelde familiefoto's in zwart gelakte lijst
jes.
VERHOUDINGEN
Maar laten wij de dingen wel in hun verhou
dingen zien! In het culturele leven bestaat
geen democratische gelijkheid, niet tussen
individuen en niet tussen tijden van op
komst, verval en verwarring. Dit feit raakt
niet aan de waarde van de kleine meesters
die in hun beste momenten soms de beroem
de namen evenaren, maar het verklaart wel
dat sterke talenten in een onzekere tijd enor
me achterstand moeten inhalen om - indien
mogelijk - het niveau te bereiken waarop
anderen in een gelukkiger constellatie kon
den beginnen. Duidelijk tekent zich dit af in
het werk van de anonieme ambachtslieden.
Een gaaf burgerwoonhuis uit 1700 is mooier
van verhoudingen, materiaal en afwerking
dan een overeenkomstig huis uit 1900.
Waarom? Omdat de meester-timmerman in
1700 putte uit een reservoir van gangbare
stijlvormen, constructie met maatprincipes
die eenvoudig superieur waren aan wat twee
eeuwen later gebruikelijk was.
GOLFBEWEGINGEN
Een nieuw inzicht is dit allerminst. Iedereen
die zich voor cultuurgeschiedenis interes
seert weet het. Even bekend is de omstandig
heid dat er golfbewegingen bestaan in de
waardering voor historische perioden. De
18-de eeuw was, behalve misschien in Enge
land, blind voor de middeleeuwen. In onze
eeuw heeft elke generatie de behoefte om
zich af te zetten tegen haar onmiddellijke
voorgangers en ontdekt zij kwaliteiten in wat
een mensenleven tevoren werd verfoeid. Is
dat een afdoende verklaring voor de tegen
woordige overschatting van de gebouwen uit
UrllfühhTriml
