Architectuur-
onderzoek
in Hilversum
105
de architectuur te kunnen betrekken in het
ruimtelijke ordeningsbeleid.
- als uitgangspunt voor een monumentenbe
leid.
PLEIDOOI VOOR BEHOUD VAN KARAKTERISTIEK!
De vestingbouw en de gouden eeuw gingen aan het heidedorp voorbij. In 1766 brandde het
bovendien af. Een grote uitbreiding onderging Hilversum na het midden van de 19de eeuw,
waarbij prachtige villawijken en landgoederen werden aangelegd. Ook in het begin van deze
eeuw kreeg het dorp een grote impuls, toen qua aanleg en architectuur vermaarde arbeiders
wijken tot stand kwamen in dit voor de tapijtindustrie belangrijke centrum.
Veel van de villa's en andere voor het historische beeld belangrijke gebouwen zijn inmiddels
gesloopt; niettemin deed Hilversum in 1969 aan het Ministerie van CRM het voorstel een
aantal panden onder rijksbescherming te brengen: het werden er vier. In 1973 stelde de
stedebouwkundige dienst voor het kerngebied een concept monumentenlijst samen. Voorge
steld werd het aantal rijksmonumenten met drie uit te breiden en 50 panden op een
gemeentelijke monumentenlijst te zetten. Een jaar later kwam de gemeentelijke monumenten
verordening.
Een op grond van die gemeentelijke verorde
ning ingestelde monumentencommissie
bracht in 1978 een stimulerende nota uit.
In deze nota werd aandacht gevraagd voor de
'kleine monumenten'; vanwege hun culture
le waarde als facet van het milieu. Voor een
monumentenbeleid zou een richtlijnenplan
moeten worden opgesteld, waarbij de burge
rij betrokken zou moeten worden om de her-
inneringswaarde van het verleden levend te
houden.
Ook werd in deze nota een beelddocumenta-
tie aanbevolen. Het beleidsprogramma van
de Raad voor 1978-1982 speelde daarop in:
uitgangspunt voor het monumentenbeleid
zou zijn het handhaven van de herkenbaar
heid en identiteit; evaluatie van het bestaan
de beleid moest plaats hebben.
Het in 1982 door de Raad vastgestelde Struc
tuurplan voor de bebouwde kom houdt reke
ning met genoemd beleidsprogramma: geïn
troduceerd werd het begrip 'waardevolle
dorps- en buurtgezichten', een begrip met
een plaatselijke betekenis.
EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID BE
VOLKING
Crisissituatie en bezuinigingen lijken ongun
stig voor het behoud van cultureel erfgoed.
Naast de verworvenheden ontstaan nieuwe
onzekerheden, maar daaruit groeit wel een
toenemende behoefte aan herkenbaarheid
van leef- en woonomgeving. Ook komt er
meer aandacht vóór de historie en voor be
houd van eigen karakter van dorp en stad.
Zelfwerkzaamheid en eigen verantwoorde
lijkheid nemen toe. En misschien worden
restauraties mogelijk door werklozen met be
houd van uitkering. Decentralisatie van mo
numentenzorg zal regionale en lokale taken
vergroten. De Vereniging van Vrienden van
het Gooi draagt zorg voor natuur en milieu
en heeft een toenemende belangstelling voor
het behoud van cultuurwaarden. De Stich
ting Tussen Vecht en Eem streeft naar het
behoud van waardevolle terreinen en gebou
wen in de regio. De Hilversumse historische
kring 'Albertus Perk' komt op voor de mo
numentenzorg en het respect voor het verle
den in Hilversum. Daarnaast is er de Dudok-
stichting die bij de gebruikers van zijn ge
bouwen en de bevolking begrip wil opwek
ken voor Dudok's visie. De in 1981 opge
richte stichting 'Hilversum PAS OP' wil het
behoud van historisch en architectonisch be
langrijke gebouwen veilig stellen; zowel ad
viserend als daadwerkelijk door aankoop en
door restauratie.
EEN ARCHITECTUURONDERZOEK
In 1980 gaven B en W van Hilversum op
dracht aan het stedebouwkundig bureau ir
F. J. Zand voort een onderzoek te doen naar
de architectonische betekenis van de bebou
wing.
Doel was het verkrijgen van gegevens:
- om de verscheidenheid en samenhang van
CRITERIA
In maart 1983 is een rapport uitgebracht. Het
omvat vooral een gesystematiseerde inventa
rislijst. Voor de selectie en waardering wer
den criteria gehanteerd:
- oriëntatie,
per pand de aansluiting op het wegen
patroon en de omgeving
per complex de eenheid in stedebouw,
beplanting en architectuur
- architectonische stroming, de architecto
nische herkenbaarheid
- gaafheid, de oorspronkelijke bedoeling
van de architect
- historisch kader, de voor Hilversum be
langrijke historische periode
- representatie, de mate van voorkomen.
BIJNA 200 OBJECTEN
Geselecteerd werden 191 objecten. De hoog
ste categorie is die die in bijzondere mate het
gezicht van Hilversum bepaalt; de midden
categorie die van het karakter van de deelge
bieden; die in categorie drie zijn van beteke
nis voor de identiteit van wijken en straten.
Per deelgebied werden panden en complexen
gedetailleerd behandeld.
Het is te betreuren, dat de beperking van het
budget geen betere behandeling toeliet van
de sociaaleconomische, sociaalculturele en
ruimtelijke ontwikkeling van Hilversum.
De samenhang tussen de geomorfologische
gesteldheid en de maatschappelijke ontwik
keling en de aard en situering der bebouwing
komt daardoor onvoldoende uit de verf.
Veel van de oude eenvoudige dorpsbebou-
Boerderij op de hoek Zon en Maanstraat
-Langestraat, herinnering aan het
agrarische verleden van Hilversum.
